Onderzoek Urgenda en Natuur & Milieu: kop-in-zand-houding van gemeentes als Westerveld rond lelieteelt is juridisch niet nodig

Bewoners in Westerveld maken zich al jaren zorgen om de giftige stoffen die zich in de omgeving verspreiden bij bollenteelt. Ze vrezen voor hun gezondheid en die van de natuur. Een rechter gaf die bezorgde bewoners in 2023 gelijk. Zo bestaat er een mogelijk verband tussen blootstelling aan de chemische stoffen en de ziekte van Parkinson. Ook beïnvloeden de pesticiden allerlei insecten en planten uit de omgeving.

De gewasbeschermingsmiddelen worden tot ver buiten de percelen gevonden: in slaapkamers, op onbespoten akkers, in kleding.

Gemeenten zijn primair verantwoordelijk voor een gezonde leefomgeving van burgers. Maar tot dusver lieten gemeenten vaak weten niets te kunnen doen. De boer gebruikt immers middelen die wettelijk zijn toegestaan. Volgens het recent gepresenteerde onderzoek van Urgenda en Natuur & Milieu is dat niet genoeg reden om niet op te treden tegen die middelen.

Gemeenten kunnen best regels maken over grondgebruik. Bijvoorbeeld als ze verwijzen naar het ‘voorzorgsbeginsel’ vanuit de Europese wet en de Europese Richtlijn duurzaam gebruik pesticiden, waarin staat dat bestrijdingsmiddelen niet veilig gebruikt kunnen worden in gebieden met kwetsbare groepen. Daaronder vallen bijvoorbeeld zwangere vrouwen, kinderen en ouderen. Ook de nieuwe Omgevingswet biedt mogelijkheden tot een verbod.

In NRC laten onafhankelijke, niet betrokken experts zich lovend uit over het rapport. Bente de Leeuw, onderzoeker Europees en nationaal milieurecht aan de Universiteit Utrecht, noemt het ‘juridisch gedegen’. En Hanna Schebesta, hoogleraar recht aan Wageningen Universiteit, noemt het zelfs ‘een van de meest overtuigende en juridisch onderbouwde stukken die ik over dit onderwerp heb gelezen.’

Volgens Hanneke van Ormondt van Urgenda weten gemeentes dankzij dit rapport hoe ze hun burgers kunnen beschermen en dat ze daarvoor verantwoordelijk zijn. „Ook kunnen we met dit rapport voorkomen dat burgers en boeren tegenover elkaar in de rechtbank belanden. Want dat gebeurt nu. Gemeenten kunnen al eerder hun verantwoordelijkheid nemen, bijvoorbeeld met regels rond scholen.”

In een schriftelijke reactie laat wethouder Masselink weten de juridische handvatten ‘op prijs te stellen’. Ze erkent de zorgen van omwonenden over bodemgezondheid en eventuele langetermijneffecten op de eigen gezondheid. ‘Het willen meedenken in dit soort complexe dilemma’s zegt ook iets over de betrokkenheid van onze inwoners.’

Of de gemeente Westerveld er iets mee zal doen lijkt overigens twijfelachtig. Masselink benadrukt enerzijds ‘benaderbaar en toegankelijk’ te willen zijn, maar pleit ook voor ‘zo weinig mogelijk regels’. De nieuwe juridische handvatten zal ze ‘tegen dit licht bekijken.’