Fred van der Winkel, president van de rechtbank Noord-Nederland. Foto: Peter Wassing
De president van de rechtbank, de hoofdofficier van justitie en de deken van de orde van advocaten van Noord-Nederland zijn bezorgd over de rechtvaardigheid en de veiligheid in de asielcrisis. Vrijdag bezochten ze gezamenlijk de politie in Ter Apel.
,,Een bijzonder bezoek, zoiets hebben we nooit eerder gedaan”, zegt rechtbankpresident Fred van der Winkel. ,,Maar het gaat hier om mensenrechten. Ik maak me ongerust over de toegang tot het recht voor vluchtelingen.”
Asielzoekers hebben, zolang hun aanvraag in procedure is, recht op menswaardige opvang in Nederland: bed, bad en brood. Afgelopen jaar ging dat mis. De asielzoekerscentra zijn overvol. Het tekort aan bedden is zo groot dat in de zomer honderden mensen buiten moesten slapen op het grasveld voor het aanmeldcentrum in Ter Apel.
,,Het lijkt nu rustig”, zegt Van der Winkel. ,,Maar onze indruk is dat dat meer de buitenkant dan de binnenkant is.” Met crisisnoodopvang in gemeenten is de ergste druk van Ter Apel af, maar het evenwicht blijft wankel en de instroom hoog. Wat gebeurt er als locaties sluiten? Als asielzoekers straks in de wintermaanden buiten komen te staan, moet er snel iets gebeuren.
Van der Winkel: ,,Hoe gaan we mensen dan aan hun recht helpen? Daar willen we op voorbereid zijn.”
Bezoek afgelopen vrijdag aan politie Ter Apel: tweede van links rechtbankpresident Fred van der Winkel, naast hem hoofdofficier Diederik Greive, rechts deken van de orde van advocaten Eef van de Wiel. Foto: DvhN
Pleister op de mond
Het is makkelijker gezegd dan gedaan. Een rechter kan pas een oordeel vellen als er een zaak wordt aangespannen. ,,Zolang er geen zaak is zitten wij met een pleister op de mond.” Vluchtelingenwerk daagde in augustus weliswaar de Nederlandse overheid voor de rechter vanwege de slechte opvang, maar waar het Van der Winkel hier om gaat is het recht van de individuele mens. Hoe kan de Syrische vluchteling die zonder tentje buiten slaapt zijn recht op opvang afdwingen?
Om te beginnen heeft hij daar een advocaat voor nodig. Daar gaat het meteen al mis. Want wie buiten staat in Ter Apel komt niet in de asielprocedure en heeft daardoor ook geen toegang tot ons rechtssysteem. Pas als ze in de procedure zitten krijgen ze een advocaat toegewezen.
‘Hoe vinden zij hun weg naar een advocaat?’
,,Deze mensen zitten in een rechtsvacuüm”, zegt Eef van de Wiel, deken van de orde van advocaten Noord-Nederland die met portefeuillehouder vreemdelingdebat Bertil Westers in Ter Apel was. ,,Ze weten vaak niet dat ze recht hebben op rechtsbijstand, komen soms uit landen waar dat niet gebruikelijk is, staan buiten op het grasveld, spreken de taal niet, kampen soms met trauma’s. Hoe vinden zij hun weg naar een advocaat? Daar zijn we ons nu op aan het bezinnen.”
In de asielcrisis speelt niet alleen een tekort aan bedden, ook de bureaucratische achterstanden in de asielprocedure zijn een probleem. Asielzoekers wachten soms maanden op het eerste gesprek met de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) om hun procedure te starten. Van de Wiel: ,,Die mensen zitten te verpieteren, zonder een advocaat. Wij horen ook over de minderjarigen die met veel te veel bij elkaar zitten. Daar maken we ons zorgen over.”
Afgelopen zomer sliepen honderden mensen buiten voor de poort van het aanmeldcentrum van Ter Apel. Omdat ze hun asielprocedure niet konden starten, hadden ze ook geen toegang tot een advocaat. Foto: ANP
Staan voor rechtvaardigheid en veiligheid
Die zorgen leiden tot een bijzondere stap. De drie ‘pijlers van de rechtsstaat’ gezamenlijk op werkbezoek om te onderzoeken wat zij kunnen doen om de rechtsorde te bewaken in deze asielcrisis waarvan Ter Apel het middelpunt is.
,,Wat ons bindt, is dat we alle drie staan voor rechtvaardigheid en veiligheid”, zegt hoofdofficier van justitie Noord-Nederland Diederik Greive. ,,Voor de asielzoekers, en ook voor de inwoners van Ter Apel en Noord-Nederland.” Zijn grootste zorg is de zware belasting van de politie door overlast van asielzoekers in Ter Apel. Heterdaad gevallen als insluiping, vernieling, winkeldiefstal komen regelmatig voor en kosten veel tijd.
Greive: ,,Daarbij krijgt de politie in Ter Apel gelukkig hulp van andere eenheden en van de Koninklijke Marechaussee, maar we zien toch dat de opsporing onder druk komt te staan omdat er te weinig capaciteit is. Opsporing in zaken als drugshandel, digitale criminaliteit en ondermijning moet niet lijden onder andere taken.”
Met de mond vol tanden
Ook voor het handhaven van de openbare orde is het van belang dat asielzoekers menswaardig worden opgevangen. ,,Als er honderden mensen buitenslapen en er geldt een noodverordening die dat verbiedt kunnen wij asielzoekers die in overtreding zijn wel voor de rechter brengen, maar wat zal die dan oordelen?”
Hoofdofficier Greive bezocht Ter Apel ook in de zomer. ,,Erg indrukwekkend. Asielzoekers klampten mij aan met vragen: wat gaat er nu gebeuren? Ik sta niet snel met mijn mond vol tanden maar toen wel. Dan voel je de onmacht, en tegelijkertijd de verantwoordelijkheid als overheidsdienaar.”
Ernstige zorgen over minderjarigen
Met dit bezoek aan Ter Apel willen de drie onderzoeken wat zij kunnen doen om de rechtvaardigheid en veiligheid in deze crisis te waarborgen. Rechtbankpresident Van der Winkel vreest dat de duidelijke uitspraak die de rechter deed in de zaak van Vluchtelingenwerk, namelijk dat de overheid verplicht is menswaardige opvang te bieden en dat in het geval van minderjarigen en kwetsbare asielzoekers ook per direct moet regelen, niet genoeg is.
Zo zitten er nog steeds teveel minderjarigen met onvoldoende begeleiding en voorzieningen in het azc in ter Apel ,,Ik maak mij ernstig zorgen over de minderjarigen hun toegang tot het recht”, zegt Van der Winkel.
Aan de staatssecretaris die zegt dat ook hij vindt dat we die opvang moeten bieden maar dat het simpelweg niet lukt, heeft de rechtbankpresident geen boodschap. ,,Ik kijk niet naar de politieke discussies tussen gemeenten en Rijk. Ik kijk naar het recht van de individuele mens.”
