Correspondentie openbaar gemaakt: Vijlbrief werd verrast door eigen kleine lettertjes. 'Kunnen we echt niet onder die waakvlam uit?' 'Okidoki, helder, dank'
Gaslocatie Scheemderzwaag van de NAM ging in januari weer even op de waakvlam. Foto: Anjo de Haan
Ook staatssecretaris Hans Vijlbrief werd zelf begin januari overvallen toen bleek dat hij het Groninger gasveld weer moest opdraaien naar de ‘waakvlam’-stand op grond van de regels.
Dat blijkt uit mail- en whatsapp-correspondentie die het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) heeft vrijgegeven op grond van een beroep op de Wet open overheid (Woo). Die maakt duidelijk dat Vijlbrief het zelf ook pas kort tevoren zag aankomen en bovendien niet zeker was over de regels.
Groningse woede laaide op
Heel Groningen stond op zijn achterste benen toen het ministerie op maandag 8 januari bekend maakte dat de invallende vorst het noodzakelijk maakte om toch de gaskraan weer iets open te draaien nadat die in oktober nog ‘definitief’ op slot was gezet. Toen was de belofte dat het Gronings gas alleen nog bij langdurige en extreme winterkou zou worden aangesproken.
Groningen was overdonderd: dit was niet de afspraak! Provinciale Staten kwamen in spoeddebat bijeen en ook Groningse Kamerleden reageerden woedend. Vijlbrief betuigde spijt over alle emoties die zijn waakvlam-besluit losmaakte in de aardbevingsprovincie. Maar hij stelde ook dat de regels hem geen andere keus lieten en dat Groningen dat zelf ook had kunnen weten.
Staatssecretaris had uitzonderingsbepaling niet scherp
De nu vrijgegeven berichten maken echter duidelijk dat ook de staatssecretaris niet helemaal scherp had welke uitzonderingsbepalingen er nu precies waren opgenomen in het zogeheten vaststellingsbesluit waarmee de sluiting van het Groningenveld werd bezegeld.
Pas op zaterdagmiddag 6 januari wordt de staatssecretaris ingeseind door zijn ambtenaren dat vermoedelijk al maandag twee van de gesloten gasputten in Groningen weer op de waakvlam moeten worden gezet. De weersvoorspellingen van het KNMI laten zien dat de ‘gemiddelde effectieve etmaaltemperatuur’ dan onder de -6,5 graden zakt: het niveau waarbij de kraan weer open moet om winterse gastekorten te voorkomen.
In het weekend is denkt EZK nog dat het wel overwaait. De vorst neemt al licht af, en de gemiddelde etmaaltemperatuur, berekend over drie dagen, ligt slechts een fractie onder de limiet. ‘Ik heb nog goede hoop dat het oppompen niet echt nodig zal zijn, maar we moeten nu wel alle stappen in gang zetten’, appt de verantwoordelijk topambtenaar aan Vijlbrief.
KNMI-prognose van zondag sloeg goede hoop weg
De KNMI-prognose op zondag komt pas laat, tot ergernis van diezelfde EZK-ambtenaar. ‘Vervelend wel’, appt hij om halftien aan de staatssecretaris. ‘Uit de dataset van gisteravond (dus zaterdag, red.) blijkt -6,43.’ Maar nee, al een kwartier later komt het ontnuchterende bericht van het KNMI: ‘-6,63 helaas’, appt de ambtenaar.
Vijlbrief is zondag nog optimistisch: ‘Morgen nog kans toch?’ ‘Nee’, antwoordt zijn ambtenaar: ‘Om 11.00 uur straks zet NAM de zaken echt in werking. De temperatuur van vanochtend geeft de finale beslissing.’ De staatssecretaris en zijn ambtenaren spreken zondagavond af dat de Kamer (per brief), de provincie en aardbevingsgemeenten de volgende morgen worden geïnformeerd.
De verdere weersvoorspellingen zijn gunstig. Dus reageert Vijlbrief zondag nog laconiek op het bericht dat de NAM de waakvlam gaat opstarten. ‘Tsja. Maar ze moeten hem dinsdag weer uitdoen. Dat realiseren ze zich hopelijk wel. Ik meld aan de Kamer: 1 dag!’
Kleine beetje gaswinning, grote ophef in Groningen
Dat is volgens de staatssecretaris te overzien: één dag productie op waakvlamniveau in twee putten komt neer op een ‘verwaarloosbare’ hoeveelheid gas. Toch vermoedt hij waarschijnlijk dat ook een klein beetje al grote ophef in Groningen kan geven. Vijlbrief vraagt met steeds meer nadruk of hij er echt niks aan kan doen.
Waar komt die gemiddelde etmaaltemperatuur nou precies vandaan, vraagt de staatssecretaris in opvolgende appjes aan zijn ambtenaar. Komt het uit het eigen protocol bij het vaststellingsbesluit, of ‘volgt dit uit een Europese regel?’ ‘Kortom’, vraagt hij maar ronduit: ‘Geen discretionaire ruimte voor mij?’, om die regel terzijde te leggen als verantwoordelijk bewindspersoon.
Het antwoord is nee, maar ook maandagnamiddag – als de waakvlam al is opgedraaid en de woede in Groningen oplaait – is Vijlbrief nog steeds niet zeker: ‘Let op. Ik wil 100% zeker weten dat het vaststellingsbesluit me dwingt om al bij 1 dag kou in te grijpen.’
Geen lange extreme winter, maar driedaagsgemiddelde
Ja dus, zijn eigen kleine lettertjes bijten ook de staatssecretaris in de neus. Dat driedaagsgemiddelde blijkt nu toch iets heel anders dan een langdurige en extreme winter. Ook een flitsje vorstfront brengt de waakvlam al in stelling. Zijn eigen ambtenaren hebben het opgeschreven maar, mede op grond van de Europese regelgeving, antwoorden ze Vijlbrief pas op 15 januari , een volle week na dato.
‘Hans’, wijst een ambtenaar op een Europese verordening die elke lidstaat verplicht om bij ‘verstoring’ van de gasinfrastructuur te zorgen voor voldoende capaciteit om te kunnen voorzien in de totale gasvraag ‘gedurende één dag van uitzonderlijk hoge gasvraag’, zoals statistisch hooguit eens per twintig jaar voorkomt.
EZK vertaalt dat bij het sluiten van het Groningenveld echter in de richtlijn dat de waakvlam moet worden geactiveerd als het KNMI ‘binnen drie dagen een gemiddelde effectieve etmaaltemperatuur van -6,5 °C of kouder’ voorspelt. Statistisch een heel wat grotere kans dan eens per twintig jaar. Maar Vijlbrief is een week na dato tevreden, als de kraan dicht en de emoties zijn bedaard: ‘Okidoki. Heel helder. Dank.’
Botsing Haagse bureaucratie en Groningse gevoelens
Uiteindelijk is de hele kwestie een laatste botsing tussen de koelzakelijke Haagse bureaucratie en de gefnuikte gevoelens in Gronings aardbevingsgebied. Als dinsdag om 12 uur de waakvlam alweer uit gaat, is er in totaal 8,3 miljoen kuub gas geproduceerd: 4,1 miljoen op NAM-locatie Spitsbergen bij Zuidbroek (vanaf maandagmorgen 9 uur) plus 4,2 miljoen op locatie Scheemderzwaag bij Scheemda (vanaf maandag 11 uur).
Inderdaad: ‘verwaarloosbaar’ op de ettelijke miljarden kuubs die voorheen jaarlijks uit de Groningse bodem werden gehaald, zoals Vijlbrief opmerkt. Maar evengoed: gaswinning, nádat Den Haag had beloofd het Groningenveld verder met rust te laten.
