Hans Vijlbrief en Tom van der Lee zitten na sluiten gaskraan nog altijd in een 'rollercoaster'. 'Weer die leveringszekerheid? Dikke doei'

Met een grijns neemt staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66) van Mijnbouw de krant van woensdag in ontvangst, vlak voor de ceremoniële ondertekening van de wet die de sluiting van de Groningse gaskraan definitief maakte. Hij zit in een ruimte van het Asgard Hotel in Groningen. ,,Die gaat in mijn plakboek’’, zegt hij verheugd. Geen ijdelheid of toneelspel: de staatssecretaris is daadwerkelijk dankbaar en opgelucht dat de gaskraan écht voorgoed op slot gaat.

Naast hem zit een tevreden Tom van der Lee (GroenLinks), die als parlementair enquêtevoorzitter al even nauw betrokken was bij het Groningen-dossier. Uit het rapport dat in februari vorig jaar uitkwam, bleek zijn commissie van mening dat de gaswinning beëindigd moest worden.

Dat leek een eitje toen de Tweede Kamer in maart massaal voor stemde, maar leidde twee weken geleden opeens toch tot een rel. De Eerste Kamer had vragen over de ‘leveringszekerheid’. Dinsdag kwam het er alsnog van en stemde de Eerste Kamer in met het wetsvoorstel. Vrijdag ging de wet definitief in: na 65 jaar eindigt de gaswinning in Groningen.

HV: ,,Het was een soort rollercoaster waar ik nog steeds niet helemaal uit ben. De uitstelwens van de Eerste Kamer sloeg in als een bliksemflits. Iedereen dacht: het is een uitgemaakte zaak. En dan gebeurt dit. Ik zat op mijn kamer toen ik het hoorde en vloekte. Dit kan toch niet waar zijn, dacht ik. Op het journaal zag je ook wel dat ik echt boos was. Maar vandaag is het belangrijkst. De wet is nu echt ingegaan.’’

TvdL: ,,Ik was verbijsterd, hoor. Dat je collega’s in de Eerste Kamer zo weinig oog hebben voor wat er de afgelopen jaren allemaal in Groningen is gebeurd. En dat juist weer die leveringszekerheid misbruikt wordt. Ik erger me daar al langer aan. Sommige politici gebruiken drogredenen, dat vond ik ook zo irritant aan die Van Haga destijds. Het gebrek aan inlevingsvermogen is soms verbijsterend. Maar hartverwarmend - en heel terecht - dat Hans en de Groningers zo op de bres sprongen.’’

HV: ,,Ik dreig nooit. Als je kinderen hebt opgevoed, weet je dat je nooit moet dreigen. Dus ik wás ook opgestapt. Tegen de Groningers heb ik steeds gezegd dat de kraan dichtging, en dan moest ik nu gaan uitleggen dat het nog een half jaar duurt omdat iemand zich weer eens zorgen maakt over de leveringszekerheid. Dikke doei.’’

TvdL: ,,Het is goed dat het nu verankerd is in een wet, dat het écht definitief is. Ik denk dat Groningers anders bang blijven dat er dadelijk iets gebeurt en hij toch weer opengaat. Dit is een heel belangrijke stap in de goede richting.’’

HV: ,,Champagne vind ik niet gepast. Dat doe je pas als het werk erop zit. Dit is het begin van een lente, maar de zomer is er zeker nog niet. Een feestelijk moment vandaag is prima, maar het is niet de grote Vijlbrief-show. Ik ben wel een klein beetje bang dat veel mensen erg ontroerd gaan zijn. Dan ben ik bang dat zelf ook te worden. Dat gebeurt me dan spontaan. Ik laat het maar gewoon gaan als het gebeurt.’’

TvdL: ,,Dat vind ik ontzettend goed van ‘m. Toen ik het rapport in Zeerijp presenteerde, vond ik het zelf ook moeilijk om het droog te houden. Je zit tegenover de mensen die het allemaal meemaken. Aan dat moment denk ik vaak terug. Ik denk dat veel Nederlanders en helaas ook veel politici juist nog altijd niet begrijpen wat hier is gebeurd.’’

HV: ,,Je zag het dinsdag nog in de Eerste Kamer. Senatoren die zeggen dat er nog geen dode is gevallen. Als dit gebeurd was onder de Johan Cruijff Arena en die was ingestort - wat overigens een zegen was geweest (Vijlbrief is voor Feyenoord, red.) - dan was dit natuurlijk nooit zo gegaan.’’

TvdL: ,,Je móét het ook voelen. Als je hier niet zelf bent geweest en je hoort het alleen via anderen, komt het gewoon veel minder binnen. Het leed niet onderkennen, daar heb ik moeite mee. Daarmee doe je onrecht aan wat er is gebeurd. Ik begreep ook niet dat premier Rutte, terwijl hij hier zelf is geweest, sprak over nevenschade.’’

HV: ,,Dat was een raar woord, dat hij gebruikte.’’

HV: ,,Jazeker, met de waakvlam in januari. Toen had ik even zo’n momentje. Ik kon niet anders beslissen, maar had wel anders moeten communiceren. Had direct naar Groningen moeten gaan die dag om het uit te leggen. Ik voelde even niet aan hoe diep die emoties zaten en heb dat niet goed aangepakt.’’

HV: ,,Veel politici hebben echt te veel de neiging om achter een bureau beleid te maken. Ik ben zelf jarenlang technocraat geweest, maar van dit dossier heb ik geleerd dat je met mensen zelf moet praten. Anders heb je niet door wat je doet. Herken jij dat, Tom?’’

TvdL: ,,Ik ben het hartstikke met je eens. Ik zit ook meer aan de technocratische kant, als ik eerlijk ben. Maar mensen helpen is mijn drijfveer in de politiek en dat vereist dat je met ze in gesprek gaat.’’

HV: ,,Ik heb mezelf een heilige belofte gedaan: als ik straks in de Kamer zit, ga ik me niet weer helemaal terugtrekken in mijn ivoren toren van de technocratie.’’

TvdL: ,,Als ik niet meer het vertrouwen had dat je in de politiek nog het verschil kunt maken, zou ik echt gestopt zijn. Maar het blijft mensenwerk. We hebben een complexe samenleving, iets veranderen binnen de politiek is moeilijk. Dat is een permanente strijd, die nooit is beslecht. Ik snap dat dat wantrouwen voedt. De gaswinning eindigt, maar we zijn er nog lang niet.’’

HV: ,,Je kunt er wanhopig van worden, maar ik word er net als Tom vooral strijdvaardig van. Ik wil het goed doen. Ik denk dat vooral het gedrag van politici anders moet. Begin nou met je gewoon anders te gedragen. Als ik twee jaar achter mijn bureau was blijven zitten, had ik nu vast niet de gaskraan willen sluiten. Na mij moet iemand op dit dossier blijven die politiek verantwoordelijk is en die blijft drukken. Niet denken: gaskraan dicht, nu is het klaar. Het echte werk loopt nog.’’

HV: ,,Over de versterking: ga als een bok op de haverkist zitten en denk nooit: ik laat het maar, het is wel goed. Blijf er bovenop zitten. Ten tweede: zorg dat je ook minstens twee dagen in de week hier kunt zijn. Dat is de beste garantie om voeling te houden met het probleem en de uitvoering gaande te houden. Maak nou niet de fout om Groningers alsnog in de steek te laten. Verder hoop ik dat de Groningse tussenlaag zich blijft verenigen. De geestelijk verzorgers, aardbevingscoaches, het Gasberaad en de Bodembeweging. Dat zijn de krachtigste mensen, niet de overheid. Ze hebben veel betekend.’’

TvdL: ,,Mooi dat je dat zegt. Die organisaties hebben zelf vaak niet door hoeveel impact ze maken. Ze hebben hard gestreden, voelden zich soms weinig gesteund. Je kunt moe worden van dit onderwerp, maar zij gaan maar door. Hoe uitzichtloos het soms lijkt, ze werken hard en hebben veel bereikt.’’

HV: ,,Ik ga even een broodje eten, haha.’’

TvdL: ,,Hij doet het heel erg goed. Hij probeert hier veel aanwezig te zijn. Ik vind het goed dat hij navolgbare stappen zet en proactief aan de slag is gegaan met de aanbevelingen van de enquêtecommissie. De grote besluiten zijn gelukkig door jou genomen, Hans. Dat vind ik moedig.’’

TvdL: ,,De olies moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Ze willen de kosten ontlopen en doen een onterechte miljardenclaim op het niet gewonnen gas. Ik vind de arbitragezaak daarover absurd, al was ik er al bang voor. Als de olies die zaak winnen, zou dat weer een flinke tik voor het vertrouwen zijn.’’

HV: ,,Ik ben echt teleurgesteld dat dat niet is opgelost voor mijn vertrek. Ik geloof dat zulke grote ondernemingen hun verantwoordelijkheid moeten nemen. De olies doen dat onvoldoende en dat ondermijnt het vertrouwen. Heel jammer dat we het voor de rechter moeten uitvechten.’’

TvdL: ,,Groningen wordt naast de toeslagenaffaire het vaakst genoemd als voorbeeld van een overheid die zijn burgers in de steek heeft gelaten. De druk om dit goed op te lossen, zou ook als Hans weggaat nog steeds in de politiek gevoeld moeten worden. Het blijft een permanente strijd, maar ik denk dat er oog voor zal blijven.’’

HV: ,,Ik heb geprobeerd veel vast te spijkeren. Maar het blijft een democratie.’’

TvdL: ,,Jeetje.’’

HV: ,,Doordacht, geëngageerd en heel deskundig. Hoe hij daar sprak in Zeerijp, dat maakte veel impact.’’

TvdL: ,,Hans is bevlogen, daadkrachtig en het ultieme Haagse oliemannetje. Hij weet hoe je dingen voor elkaar moet krijgen in de politiek.’’

HV: ,,Dat probeer ik altijd geheim te houden, haha.’’

HV: ,,Jeetje. Niet maandag, maar ik ben een boek aan het schrijven. Dat is eigenlijk therapie, hè. Dan schrijf ik alle anekdotes van me af. Ik heb verdrietige momenten gehad, maar ook veel onwijs leuke dingen meegemaakt. Jan Wigboldus, een echte Groninger, daar moet ik altijd om lachen. Het is gewoon een feest om met die man dingen mee te maken.’’

HV: ,,Die houd ik nog even geheim. Maar die primeur krijg je wel. Dat is een afspraak.’’