Gedupeerde Frouke Postma-Doornbos in de Enquetezaal van de Tweede Kamer tijdens een openbaar verhoor van de parlementaire enquetecommissie aardgaswinning Groningen. Foto: ANP|Bas Czerwinkski
Nederland heeft een ereschuld in te lossen aan Groningen. Dat stelt de parlementaire enquêtecommissie gaswinning Groningen. Hoe die schuld moet worden ingelost, daarover moeten verantwoordelijken in gesprek met Groningers.
Het is een kwestie van alle betrokkenen. Rijksoverheid, provincie en gemeenten, kabinet, Tweede Kamer, oliemaatschappijen, kennisinstituten en partijen als toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen en het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG). En inwoners van Groningen. Want er is al te vaak vóór Groningers gedacht, constateert de commissie. ‘Er werd óver hen gepraat, niet mét hen.’
Het inlossen van een ereschuld is de meest in het oog springende aanbeveling. In brede zin komt het er op neer dat er blijvend geld naar Groningen moet. Zonder dat er een bedrag wordt genoemd. Wat niet door de commissie wordt geadviseerd is een keiharde datum waarop het Groningenveld gesloten zou moeten worden. Er staat evenmin een voorstel in dat in de wet zou moeten worden vastgelegd dat in Groningen nooit meer gas wordt gewonnen. Die twee zaken waren wel de wens van veel inwoners.
Wat er wel in staat? Hier lees je de andere aanbevelingen op een rij.
De schadeafhandeling moet milder, makkelijker en menselijker
Het Instituut Mijnbouwschade Groningen krijgt stevige kritiek van de commissie en moet flink aan de bak. Gedupeerden moeten meer tijd krijgen om bezwaar te maken en het bewijsvermoeden moet soepeler worden toegepast. Het IMG zou volgens de commissie vaker gebruik kunnen maken van de mogelijkheid om schadevergoeding toe te kennen zonder nader onderzoek. Meervoudige schades moeten voorrang krijgen en gedupeerden moeten van de overheid bijstand (maatschappelijke zorg) krijgen.
Geef bewoners snel duidelijkheid over de versterking
De overheid moet geen grote structuurwijzigingen meer doorvoeren in de versterkingsaanpak en schadeafhandeling. Die leidden immer tot vertraging. De versterking moet lokaal voorrang krijgen op verordeningen en ruimtelijke plannen. Bewoners zouden bovendien zelf moeten mogen kiezen of hun woning aan de oude of de nieuwe bouwnorm moet worden getoetst. Dat kan nogal verschillen.
Biedt toekomstperspectief aan de regio
Er moet meer geld beschikbaar komen dan enkel voor schadeherstel en versterking. De partijen in het gasgebouw moeten Groningen ‘netjes achterlaten’ als de gaswinning helemaal stopt. De NAM moet gehouden worden aan de intentie om in overleg met de omgeving te kijken wat er met te sluiten gaslocaties moet gebeuren.
Zorg dat er voldoende geld is voor alle toekomstige kosten
Gedupeerden mogen in de toekomst geen hinder meer ondervinden van getouwtrek tussen de Staat en de oliemaatschappijen over kosten van schadeafhandeling en versterking. Ze moeten bovendien transparant zijn over hun afspraken. En oliemaatschappijen zouden af moeten zien van hun claim op niet-gewonnen gas. NAM-aandeelhouders Shell en ExxonMobil vragen vergoeding voor gederfde inkomsten, omdat de gaskraan eerder dichtgaat dan aanvankelijk gepland. De commissie vindt die claim onterecht.
Versterk de rol van de toezichthouder
Staatstoezicht op de Mijnen heeft lang niet altijd genoeg kunnen betekenen in het gasdossier, concludeert de commissie. En dat moet anders in de toekomst, ook voor andere toezichthouders, bijvoorbeeld die van Schiphol en de Nederlandse Spoorwegen. De commissie vindt het onverstandig dat een samenleving zo afhankelijk is van een voorziening (zoals het Groningenveld) dat deze niet gesloten kan worden bij zwaarwegende veiligheidsissues. De Tweede Kamer moet hierover in debat.
Vergroot de rol van het publieke belang binnen het ambtenarenapparaat
Het publieke belang moet worden toegevoegd aan de ambtseed van ambtenaren van de rijksoverheid. Het uit de wind houden van politiek bestuurders, zoals ministers, is een voorbeeld van een opdracht aan een ambtenaar waaraan hij of zij volgens de afgelegde eed is gehouden. Maar het dienen van het publieke belang is niet expliciet in die eed opgenomen. En dat moet anders, vindt de commissie. Voor geluiden uit de ‘buitenwereld’ moet een betere antenne worden ontwikkeld en tegengeluid moet worden gestimuleerd.
Versterk de rol van de Tweede Kamer
De informatieplicht van het kabinet naar de Tweede Kamer moet verbeterd. Jaarlijks zou de minister van Economische Zaken een ‘Staat van Groningen na de gaswinning’ moeten presenteren. Afwegingen die het kabinet maakt bij besluiten moeten beter aan de Kamer duidelijk worden gemaakt. De Tweede Kamer zou zelf in debat moeten gaan over het overbruggen van de afstand tot inwoners. En ook ministeries moeten signalen uit de samenleving beter oppakken.
Geef toekomstige publiek-private samenwerkingen beter vorm
De Nederlandse Staat werkte bij de winning van gas uit Groningen van meet af aan samen met de oliebedrijven Shell en ExxonMobil. Goed voor de schatkist, maar deze publiek-private samenwerking had flinke tekortkomingen en zorgde voor een hoop ellende. Wat bij dergelijke samenwerkingen in elk geval beter geregeld moet worden voortaan is hoe de partijen weer afscheid van elkaar kunnen nemen. En welke publieke belangen in de knel komen, moet volstrekt duidelijk zijn.
Versterk kennisontwikkeling over de ondergrond
Lange tijd was niet duidelijk wat er in de Groninger bodem gebeurde, als gevolg van de gaswinning. Schrijnend was dat na de zware beving bij Huizinge in 2012 slechts één ambtenaar van Economische Zaken geologische kennis had. Kennis moet in voldoende mate in eigen huis aanwezig zijn, vindt de commissie. Iets waar de overheid en de toezichthouder voor moeten zorgen.
Stuur op ruimtelijke inrichting van de ondergrond
Met het stoppen van de gaswinning zijn de activiteiten onder de grond nog niet afgelopen. Denk aan geothermie en ondergrondse opslag van waterstof en CO2. Bij de aanleg van dergelijke grootschalige ondergrondse voorzieningen moeten overheden en exploitanten in een vroegtijdig stadium de omwonenden betrekken bij de plannen. En als er naar inwoners wordt geluisterd, moet vooral niet de fout worden gemaakt om beloften te doen die niet waargemaakt kunnen worden.
