Protestactie over gaswinning in Groningen. Gedupeerden verzamelen zich bij het hof omdat vervolging van de NAM uitblijft. Foto: Niels Westra
Het besluit van de Groninger Bodem Beweging (GBB) om te proberen de NAM strafrechtelijk aan te pakken was een kantelpunt in het gasdossier. De GBB vond in 2015 ‘de achilleshiel’ van NAM-aandeelhouders Shell en ExxonMobil.
De parlementaire enquêtecommissie is in het vrijdagmiddag gepresenteerde rapport ‘Groningers boven gas’ klip en klaar. Dat de rechter na aangiftes van de GBB besluit dat het Openbaar Ministerie moet onderzoeken of het gaswinningsbedrijf door de gaswinning in Groningen moedwillig mensenlevens in gevaar bracht is ‘een gamechanger’, stelt de commissie.
‘Grote impact’
De stap naar de rechter is zelfs een van de belangrijkste ontwikkelingen rond de gaswinnings- en aardbevingsproblematiek in de afgelopen tien jaar, valt op te maken uit het in Zeerijp gepresenteerde rapport. Volgens de enquêtecommissie heeft de strafzaak die belangengroepering start ‘grote impact op de besluitvorming in het gasgebouw’.
In de jaren ervoor werden belangenorganisaties en aardbevingsgedupeerden amper gehoord door oliemaatschappijen en zelfs door de rijksoverheid. Druk uitoefenen of een moreel appel doen om de gaswinning te verlagen haalde niet veel uit. Ook de Tweede Kamer kreeg er in die jaren geen vat op.
Onverwacht vond de GBB de achilleshiel bij de oliebedrijven, zo schrijft de commissie. De dreiging van een strafzaak zorgde er namelijk voor dat de bazen van Shell en ExxonMobil zo snel mogelijk van de verantwoordelijkheid van de gaswinning in Groningen af wilden.
Bewonersorganisatie Groninger Bodem Beweging deed eind 2015 samen met twaalf gedupeerden aangifte tegen de NAM. Twee jaar later oordeelde de rechter dat het Openbaar Ministerie moet onderzoeken of medewerkers van de NAM strafrechtelijk vervolgd kunnen worden voor door de gaswinning veroorzaakte schade in Groningen. Dit leidde bij de aandeelhouders van de NAM tot ‘een koerswijziging en gedragsverandering’, staat in het rapport.
Oliebedrijven eisten winningsplicht
De Nederlandse baas van ExxonMobil Rolf de Jong noemde tijdens zijn verhoor bij de enquêtecommissie de dreigende strafzaak al een ,,shockerende mededeling dat de gaswinning onder hoge druk zette”. Het zorgde er in ieder geval voor dat premier Mark Rutte vrij snel daarna bezoek kreeg in het Torentje van de topmannen van Shell en het Amerikaanse ExxonMobil. Zij wilden versneld onderhandelen.
De multinationals wilden dat de Nederlandse staat verantwoordelijkheden van de oliebedrijven uit handen zou nemen. Dat zou dan via een winningsplicht moeten. Dat gebeurde uiteindelijk ook.
Het onderzoek van het OM loopt nog steeds. Onlangs zijn er nieuwe aangiften gedaan.
