Staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw) in het gemeentehuis van Loppersum. Foto: Corné Sparidaens
Hans Vijlbrief (60) kwam op 22 september naar Garmerwolde om het einde van de gaswinning te vieren. Donderdag zette hij zijn handtekening onder het historische besluit om het Groningenveld in 2024 definitief te sluiten. Hoe blikt de staatssecretaris van Mijnbouw terug op de afgelopen anderhalf jaar? ,,Ik heb wel eens gedacht: waar ben ik aan begonnen?’’
Hans Vijlbrief is opgewekt in het gemeentehuis van Loppersum. Zijn favoriete voetbalclub Feyenoord heeft zojuist de Klassieker met 0-4 gewonnen. ,,Als de uitslag andersom was geweest, of het was 3-3 geworden, had je een minder goede aan me gehad.’’
Hij weet van zichzelf dat hij chagrijnig kan zijn. Er is zelfs een Instagramaccount over gemaakt. ,,Een of ander fanaccount: ‘Handsome Hans Vijlbrief. Vaak grumpy, maar altijd handsome’. Met chagrijnige foto’s van mij. Allemaal plagerijen natuurlijk. Ik kan ongelóóflijk chagrijnig zijn. Dat heb ik al mijn hele leven, het zit diep in mijn karakter. Maar dat gaat gelukkig ook weer snel voorbij.’’
Maar ook warm en betrokken. Na het vernietigende enquêterapport waren veel Groningers het eens: politieke consequenties, prima, maar stuur alsjeblieft niet Vijlbrief weg. Eindelijk was er iemand in Den Haag bij wie ze zich gehoord voelden.
U heeft eerder gezegd dat dit de zwaarste baan is die u heeft gehad. Wat maakt deze baan zo zwaar?
,,Op die stoel zat eens een vrouw tegenover mij die drie kwartier aan een stuk door heeft gehuild vanwege haar aardbevingsleed. Ik ben de erfopvolger van alle fouten uit het verleden en voel mij verantwoordelijk dat zij huilt, want op dat moment ben ik de vertegenwoordiger van de overheid. Dat grijpt mij dus aan. Als mens vind ik dat erg.’’
Zat u daar op dat moment meer als mens of meer als bestuurder?
,,Jeetje, wat moeilijk. Je probeert het gesprek gaande te houden en tegelijk te laten zien dat je meevoelt. Ik kan dan niet de mens en de bestuurder uit elkaar trekken. Maar ik vind dat ik dan als mens de plicht heb om empathie te tonen en als bestuurder de plicht om haar te helpen of te voorkomen dat er meer van dit soort gevallen komen.’’
Hoe troostte u haar?
Vijlbrief moet lachen: ,,Meestal blijf ik gewoon maar praten, zoals de meeste mannen geloof ik doen. En ik ging vragen stellen. Ik wilde niet doen of het niet gebeurde, want ik vond dat ik moet laten zien dat ik haar verdriet wilde begrijpen. Ze woonde in een versterkt huis, maar was wel tien jaar van haar leven kwijt. Dat vond ze intens verdrietig. En dat is het ook.’’
Staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw). Foto: Corné Sparidaens
Wie heeft de meeste indruk op u gemaakt in de anderhalf jaar dat u op uw post zit?
,,Jeetje, dat is een hele goede vraag. Die huilende mevrouw, maar ook Marjo (van Bergen, red.), de geestelijk verzorger in het gebied. En Jodi (Kremer, red.), de aardbevingscoach. Mensen die niet bekend zijn, maar die ontzettend goed werk doen om te zorgen dat anderen er niet aan onderdoor gaan.’’
Bent u van plan het contact met hen te blijven onderhouden na uw termijn?
,,Zeker. Ik voelde direct een klik. Ze staan er hetzelfde in als ik: je probeert vanuit je taak mensen zo goed mogelijk te helpen. Ook na mijn termijn zal ik zeker contact met hen blijven houden.’’
Heeft u het ook met uw gezin over Groningen?
,,Ik heb het er vaak met mijn vrouw over. En met mijn zoon en dochter, beiden twintigers. Hij is politiek geïnteresseerd, zij is sociaal heel bewogen. Ik deed hiervoor veel technocratische banen, maar bij deze baan heb ik herontdekt dat ik het ontzettend leuk vind om dicht bij mensen te mogen besturen. Dat zien mijn vrouw en kinderen ook. Als je dat op je zestigste bij jezelf herontdekt, dat vind ik mooi.’’
U heeft meer draagvlak dan voorgangers als ministers Kamp en Wiebes. Hoe verklaart u die waardering onder Groningers voor uw werk?
,,Ik denk omdat ik anders probeer te besturen. Het helpt enorm als je laat zien dat je geïnteresseerd bent in het probleem van mevrouw A of meneer B in dorpje C. Echt willen begrijpen wat er speelt, echt luisteren. Mensen willen zich gehoord voelen. Vanachter mijn bureau was dat, met dezelfde goede intenties, nooit gelukt. Als ik er niet heel dicht op ging zitten, zou ik niet begrijpen wat er speelt. En kon ik nooit met oplossingen komen.’’
Vrijdag in Garmerwolde liep voorzitter Coert Fossen van de Groninger Bodembeweging teleurgesteld weg van het gesprek. Wat vond u daarvan?
,,Hij vond dat de gaskraan direct volledig gesloten moest worden. Dat wist ik van tevoren, al wist ik niet dat hij zou weglopen. Mijn spontane reactie was: oké, ik begrijp het. Prima, dan gaan we door met de rest. Hij wist ook wel dat ik geen andere beslissing kon nemen dan deze.’’
Uiteraard, maar hij staat misschien symbool voor een grote groep Groningers die al heel lang teleurgesteld is en wantrouwen richting de politiek voelt.
,,Iedereen mag daarbij voelen wat-ie wil, maar ik sta voor het sluiten van het gasveld en ik doe wat ik zeg. Het staat nu ook in de wet, dus er is geen reden tot wantrouwen. Die moet behandeld worden door de Kamer, maar ook als er geen demissionair kabinet was geweest had dat tijd gekost.’’
Staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw) in het gemeentehuis van Loppersum. Foto: Corné Sparidaens
Groningers waren ook gefrustreerd over het laffe debat over het enquêterapport. En over Rutte, die het leed van bewoners betitelde als ‘nevenschade’.
,,Dat vond ik een verkeerd gekozen woord. Iedereen gaat over zijn eigen woorden, maar ook ik zag de boze blikken op de tribune. Ik begrijp waarom je spreekt over een ‘laf’ debat. Ik oordeel liever over mijn eigen functioneren, maar vond ik ‘nevenschade’ een goed gekozen woord? Nee.’’
Hoe gaat het met het maatregelenpakket Nij Begun?
,,Er is een aantal dingen gebeurd, ook een aantal dingen is nog niet klaar. Volgende week komen we met een plan om mensen met schade te ontzorgen.’’
In Woltersum verloopt de versterking stroef. Bewoners hebben het idee dat er nog te veel naar de regels wordt gekeken.
,,Ik kan het geval Woltersum niet beoordelen, dat hoor ik nu van je. Maar ik heb tegen directeur Regina Bouius van de NCG gezegd: als je moet kiezen tussen de bewoner of het proces, dan kies je voor de bewoner. Het zou me verbazen als dat al overal goed gaat.’’
Hoe gaat u dat in dorpen als Woltersum verbeteren?
,,Daar is maar een manier voor, en dat is dat ik er echt zelf mee aan de slag ga. Ik hoor dit nu van jou, dus ik bel morgen met Regina en dan vraag ik: herken jij dit? Het enige wat ik kan doen is daar zelf bovenop zitten.’’
Dus dit is eigenlijk een toezegging aan de inwoners van Woltersum?
,,Als jij dat zo wil noemen. Maar dit geldt in het algemeen. Voor Hans Vijlbrief, maar ook voor mijn opvolger. Je kunt er niet van uitgaan dat je een set regels maakt in Nij Begun en dat die dan vervolgens klakkeloos worden uitgevoerd. Daar moet je echt bij zijn. Er is te veel misgegaan om te denken: als ik het zeg, dan gaat het vanzelf in één keer goed.
Waren er momenten waarop u het dossier zat was?
,,Ja, regelmatig. Soms baalde ik enorm als een uitvoeringsinstelling als het IMG of de NCG iets onhandig communiceerde. Er is echt veel verbeterd bij die partijen, maar dan dacht ik: doe dat nou niet jongens. Of de rechtszaken, waarbij een wanhopige bewoner tegenover dure landsadvocaten in streepjespakken kwam te zitten. Als je wil dat het vertrouwen terugkeert, moet je je niet als een bullebak gedragen.’’
Heeft u ook momenten gehad waarop u er helemaal doorheen zat? Dat u dacht: waar ben ik aan begonnen?
Vijlbrief lacht hard: ,,Waar ben ik aan begonnen, wel. Maar er doorheen zitten, nee. Ik bedoel, laten we eerlijk zijn. Ik heb vroeger in de limonadefabriek van mijn vader vakantiewerk gedaan, achter de lopende band. Ik moest kratten eraf halen of juist erop zetten. Daar werd ik natuurlijk gek van! De hele dag hetzelfde moeten doen. Ik voel me vereerd dat ik dit werk mag doen.’’
Omdat u het idee heeft dat dit meer over mensen gaat?
,,Ja. Het gaat over mensen. Ik kan wat toevoegen. Alleen is het soms geestelijk best zwaar, dat klopt. Maar juist deze eigenschap, omdat bij mij de emoties hoog zitten, maakt dat ik misschien beter met de mensen kan praten dan mijn voorgangers. Zij zien dat ik ook maar gewoon een mens ben. Dat ik ook chagrijnig word als mijn iPad het niet doet, als de koffie koud is. Of als Ajax verliest met 4-0. Daar ben ik dan weer helemaal niet rouwig om.’’
Hans Vijlbrief
Hans Vijlbrief (Voorschoten, 1963) is sinds 10 januari 2022 staatssecretaris van Mijnbouw namens D66 in het kabinet-Rutte IV. Tussen 2020 en 2022 was hij staatssecretaris van Financiën in het vorige kabinet. Eerder had hij functies als topambtenaar. Zo was hij thesaurier-generaal op het ministerie van Financiën en voorzitter van de Eurogroepwerkgroep in Brussel. Hij woont met zijn vrouw in Woubrugge.
