Voor het eerst in zijn carrière heeft staatssecretaris Hans Vijlbrief contact met burgers. Het raakt hem en hij vindt de gesprekken met Groningers super zwaar

Wat waren uw banden met Groningen voor u hieraan begon?

,,Hoogstens geïmporteerde banden. De zus van mijn vrouw woont in Kloosterburen en haar man is mijn beste vriend. Die heeft een antiquariaat daar naast de kerk. Het zijn geen Groningers maar ze zijn er vijftien jaar geleden komen wonen. Mijn familie komt al vijfhonderd jaar lang uit Leiden. Iedereen die Vijlbrief heet komt oorspronkelijk uit Leiden.’’

,,Ik ben een hardcore econoom en ben na mijn promotie aan de Vrije Universiteit bij het ministerie van Economische Zaken gaan werken. Daar ben ik uiteindelijk nog directeur geworden. Daarna werd ik thesaurier-generaal bij Financiën, de schatkistbewaarder van het land.

Als rechterhand van Jeroen Dijsselbloem heb ik daarna de eurocrisis bestreden. Dat heb ik zeven jaar gedaan, twee jaar daarna heb ik in Brussel gewerkt als hoogste ambtenaar op dat terrein. Daarna ben ik teruggevraagd als politicus door de toenmalige top van D66. Dat was toen Menno Snel moest aftreden vanwege de toeslagenaffaire. Alexandra van Huffelen en ik hebben toen samen het dossier van Menno Snel overgenomen. Dat waren heel zware jaren. Tijdens de formatie, die lang heeft geduurd, heb ik in de Tweede Kamer gezeten en tegelijk bleef ik staatssecretaris. Na de formatie ben ik in januari dit dossier gaan doen. Omdat het me gevraagd werd.’’

,,Nee helemaal niet. Er zijn wel raakvlakken met wat ik vroeger gedaan heb. Het gaat om heel veel geld. En ik ben directeur-generaal energie geweest. Dus ik weet wel iets van het dossier. Maar het was in goed Nederlands een rude awakening toen ik op 10 januari beëdigd werd en op diezelfde dag hier de pleuris uitbrak over die subsidieregeling. Je hebt net tegen de Koning gezegd dat je je best zult doen. Lollig. Ik was net twee uur staatssecretaris of ik stond een interview te geven tegenover journalisten die zeiden dat het toch een schande was, die rijen voor de gemeentehuizen. Die eerste zaterdag dat we beëdigd waren, was de fakkeloptocht in Groningen.’’

,,Nee totaal niet. Jan Wigboldus van het Groninger Gasberaad doet zijn best om voor mij begrijpelijk te praten, maar ik moet zo nu en dan wel goed luisteren. Hij praat hard, dat scheelt. Ik heb een persoonlijk assistent die hier vandaan komt, Date Pijlman. Hij is de zoon van senator Henk Pijlman. Date kent Groningen.’’

,,Je hebt helemaal gelijk, dat is totaal verschillend. Mijn wereld was er een van ministers van Financiën, van banken, de haute finance. Dat is allemaal groot. Grote woorden, grote vergaderingen. Ik zag gisteren foto’s van de presidenten van de centrale banken in Amsterdam. Dat herken ik. Wat ik nu doe is een kleinere wereld, maar daarin kan je wel heel veel bereiken.

Ik heb er wel aan moeten wennen. Maar juist door die ruwe start ging dat snel. In die eerste week moest ik meteen met de minister van Financiën bellen omdat er geld bij moest. Ik zat meteen hier in Groningen tegenover allemaal bestuurders die ontzettend boos waren. En eigenlijk ook wel terecht. Ik vind dat zelf heel leuk om te doen. Uiteindelijk gebruik je met die bestuurders toch dezelfde vaardigheden als bij een ingewikkelde vergadering in Brussel.’’

,,Met de mensen, dat is een heel ander hoofdstuk. Dat vind ik zelf heel erg leuk, maar ook super vermoeiend. Ik ga bij mensen op bezoek en er komen mensen bij mij op het gemeentehuis in Loppersum om te vertellen wat voor problemen ze hebben. Na de eerste vijf gesprekken was ik helemaal op.

Ze zijn allemaal eigenlijk heel blij dat ze ontvangen worden. Dat maakt die gesprekken heel waardevol, maar het is superzwaar. En naar mensen toe gaan, is nog zwaarder. Ik ben bij mensen thuis geweest van ver boven de tachtig in een boerderij die van ellende uit elkaar valt. Andere mensen in een heel oude boerderij waren zo emotioneel dat ze aan hun dochter hadden gevraagd om van een briefje voor te lezen wat hun gevoelens zijn. Mensen die steeds met een kluitje in het riet worden gestuurd. Als ik daar wat aan kan doen met een telefoontje, dan is dat heel bevredigend.’’

,,Omdat het emoties zijn. Ik denk er zelf veel over na. In Den Haag word je omringd door ambtenaren en adviseurs. Het zijn allemaal processen. Nu zijn het mensen.

Ik was bij Ger Warink in Loppersum die een gitaarwinkel heeft. Hij vertelde dat hij gezondheidsproblemen heeft. Hij was niet de eerste van wie ik dat hoorde.’’

,,Nee joh. Ik hoorde wel eens wat en ik kende het dossier. Maar als je er niet mee bezig bent, ben je er niet mee bezig. Niet goed.’’

,,Het is me tegengevallen. De situatie is echt schrijnend. Het gebrek aan vertrouwen dat hier ontstaan is. Het feit dat mensen denken dat de overheid tegenover ze staat en niet achter ze staat, ken ik uit de situatie bij de belastingdienst met de toeslagen. En toen we hier vier weken zaten, brak er oorlog uit in Oekraïne waardoor de druk enorm werd opgevoerd. Het is dus zwaarder geworden dan ik dacht, maar dat geldt denk ik voor het hele kabinet.

De situatie onder mensen is me tegengevallen. Het is misschien geen dodelijk leed, maar toch zegt de baas van het Staatstoezicht op de Mijnen dat er mensen zijn overleden als gevolg van psychische schade. De mentale schade, schade aan je huis, financiële schade, schade in het vertrouwen in de overheid. Dat kan allemaal niet de bedoeling zijn.

,,Bij de belastingdienst kreeg ik de zwarte lijst boven tafel. Ik heb nooit zo intensief met burgers een op een gesprekken gevoerd. Ik vind het zwaar, maar heel verrijkend. Het helpt mij enorm. Het klinkt heel cliché maar het is echt waar; doordat je met die mensen praat, heb je minder de neiging om uit een theoretische werkelijkheid beslissingen te nemen.

,,Ja zeker! Zo heb ik er juist gezeten. Als econoom neem je beslissingen vanuit modellen. Maar dit dossier is toch net weer anders. Je probeert mensen letterlijk recht te doen. Het niveau van de gaswinning, hoe je dat precies doet, een grote som geld en dan de beslissing, dat is mijn vak. Dan zit ik meer in mijn comfortzone. Maar het contact met de burger is in dit dossier cruciaal. Als je niet weet wat dit allemaal veroorzaakt, geef je toch een technocratisch oordeel. Dat zie je nou ook in de discussie. Technocraten zeggen dat de gasprijs zo hoog is. Dan leg ik wel uit dat het Groningse gas niet uitmaakt voor de gasprijs.

Wat me zorgen baart, is dat kinderen bang zijn. Je moet uitkijken dat het niet heel lang meegesleept wordt. Je wilt dat mensen merken dat de overheid er voor hen is. Wat je hoopt is dat je dit op een gegeven moment echt kunt afsluiten. Zodat jullie kinderen kunnen zeggen van ‘oh er was ooit ook zoiets als de gaswinning’. Het moet niet inslijpen in een generatie.”

,,Ja natuurlijk, je hoeft daarover niet naïef te zijn.’’

,,Wat ik daar zo erg aan vind, en nu ga ik emotioneel worden, is dat het een erge, onethische manier is om naar dit dossier te kijken. Dat je zegt ‘de veiligheid van de Groningers heeft een prijs’. Dat ze zeggen: ‘Dan geven we iedereen in Groningen een Lamborghini. Dan doe je net of een bedrag geven het allemaal goed maakt.’’