Hans Vijlbrief zag alleen maar betrokken mensen in Garmerwolde. ‘In Den Haag weet men nog steeds niet hoe erg het hier allemaal is’

Staatssecretaris Hans Vijlbrief zit op een roze bank en kijkt uit een raam van de Mediacentrale, in de richting van het stadion van FC Groningen. Einde van de dinsdagmiddag. ,,Staan ze achter? Dan is het einde oefening, jongens. De gifbeker moet helemaal leeg.’’

Een eerste vraag is gauw gesteld. Of er in dat plan dat hij dinsdagmiddag samen met premier Mark Rutte in het Dorpshuis in Garmerwolde presenteerde - in totaal 22 miljard euro - geen bedrag voor een nieuwe spits had gekund. Vijlbrief, van kinds af aan een Feyenoord-supporter, moet lachen.

,,Als je in deze situatie terechtkomt is het alsof de duvel ermee speelt. Je komt er niet meer uit. Afgelopen zaterdag zit ik te kijken. FC Emmen staat achter. Ik denk, dit is een kans. Maar, nee. Emmen wint in blessuretijd en bij FC Groningen wordt de boel gestaakt. Dit seizoen is het genieten met Feyenoord, maar ik weet wat lijden is, jongens.’’

,,Wij kwamen aan bij dat zaaltje. En Mark Rutte stapte vrij vroeg uit. Ik wilde liever wat dichterbij de deur uitstappen. Anders heb je die hele haag journalisten die met je meeloopt. Maar het ging gewoon niet. We kwamen er niet langs met de auto. Eigenlijk was het geen geschikte locatie voor zoiets groots.’’

,,Keuze van Rutte. Die was namelijk een keer met mij mee geweest naar het gasberaad daar. En hij zei: Dat is nou het soort zaal waar ik dit in wil doen. Niet in een deftige provinciezaal. Dat was ik erg met hem eens. Je wil het aan mensen presenteren. De mensen hier zijn natuurlijk hyper betrokken. En die betrokkenheid varieert. Van kwaad tot verdrietig, hoopvol. Maar ze hebben allemaal gemeen dat ze betrokken zijn. Daarom werd ik ook emotioneel. Ik zat naar iemand te kijken. En toen, het was net alsof mijn tekst zich met die persoon verbond. Dat klinkt allemaal heel lyrisch. Dus vergeef me maar. Maar dan gebeurt er wat in je hoofd.’’

,,Om het over mensen hier te laten gaan. Toen ik deze baan aannam, heb ik echt heel goed nagedacht: Hoe kan ik dit doen, zonder in de val te trappen dat ik uiteindelijk toch weer gewoon een bestuurder ben. Als je achter een bureau zit, zijn er honderdduizend belemmeringen om te doen wat nodig is. Echt waar. Als ik bijvoorbeeld ga vragen bij een ambtenaar: geef mij tien redenen om maatregel 27 uit het rapport niet uit te voeren, dan krijg ik ze. Je moet heel erg bewust kiezen om het perspectief van de mensen te pakken. Dat is de enige manier waarop je dit kunt doen.’’

,,Ik mag niet uit de ministerraad klappen, maar ik zal het één keer doen. Ik heb steeds geopend met bijna dezelfde quote, namelijk: Het enquêterapport is heel ernstig. En als u dacht dat het ernstig was. Doe het dan nog keer twee. Dan komt u in de buurt van hoe ernstig het is. En zo heb ik geprobeerd om een brug te slaan met ministers die niet zo vaak hier geweest zijn. En ik denk wel dat ik op een gegeven moment dat gevoel wel over bracht. Ik zei vorige week bij een bijeenkomst nog tegen Marjo van Bergen (geestelijk verzorgster in het aardbevingsgebied, red.): Ik denk toch nog steeds dat men in Den Haag niet weet hoe erg dit is. Nog steeds niet. Je ziet het ook aan hoe ik erover praat. En hoe Sandra Beckerman (SP-Kamerlid, red.) er over praat. Die heeft veel meer recht van spreken, overigens, dan ik. Je moet hier zijn om te voelen hoe verscheurd het gebied is door die ellende.’’

,,Ik heb steeds gekozen om voor Groningen te kiezen. En dat is niet omdat ik heilig ben en de anderen dom zijn. Maar mensen hebben het gevoel dat ze tegen een soort machine aanlopen. Dat is ongelooflijk gevaarlijk. Als een overheid zich breed gaat maken ten opzichte van zijn eigen burgers. Daar kennen we natuurlijk heel veel voorbeelden van uit het buitenland. Dat is heel gevaarlijk. En wat ik daarvan vind? Dat vind ik heel erg.’’

,,Nij Begun vond ik mooi. In het Gronings, ja. Mijn Groningse politiek assistent heeft dat bedacht. Ik vond het mooi. Omdat het iets weergeeft van, een beetje die laatste kans. Groningers begrijpen donders goed dat het niet met het toverstokje morgen geregeld is, maar het moet wel echt een nieuw begin zijn. Zonder machogedrag, de gorilla op de apenrots die zegt: ik ga het doen en bij mij wordt alles anders. Het komt ook een beetje uit de lange gesprekken die ik heb gevoerd met mensen hier. Het is een soort Catharsis. Een soort schoonwassing. Waardoor je daarna verder kunt. Maar de grote vraag is natuurlijk… Als ik over drie maanden in het gebied terugkom, en de mensen hebben niets gemerkt…’’

,,Voor sommige dingen heb je gewoon wetswijzigingen nodig. Maar dat interesseert mensen hier natuurlijk geen ene bal. Als ik ga proberen uit te leggen aan mensen waarom het langzaam gaat…’’

,,Onze analyse is dat je het in die tijd - voor 2035 - niet zou gaan halen om het hele gebied helemaal aardgasvrij te maken. Dus wij hebben een kleiner bedrag genomen.’’

,,We zijn gestart met het rapport van de enquêtecommissie én de regiobestuurders. En die zeiden: Het allerergste wat Den Haag heeft gedaan - los van de schade en herstelproblematiek - is afspraken maken en niet nakomen. Dat is telkens weer gebeurd. En ik moest ze gelijk geven. Dus ik dacht: hoe verbind je nou die regio en de rest van Nederland zo aan elkaar dat dit niet meer kan gebeuren? Je moet een generatie lang iets doen en dat verbinden met een financiële slimmigheid. En die slimmigheid is dat we nu voor verduurzaming, en sociaal en economisch perspectief 250 miljoen per jaar beschikbaar hebben. Voor 30 jaar. Gekoppeld aan een plan met doelen. Die je bedrijfsmatig kunt checken. En daarmee verplicht ik Den Haag om zich te interesseren in deze regio. We schrijven in de wet dat er een staat van Groningen komt. Dat er halfjaarlijks een gesprek met Groningen komt. En daar wordt gezegd: er zijn doelen en indicatoren en er is een stroom geld. En wij denken dat dit geld voldoende is om die agenda uit te voeren.’’

,,Ja, iemand zei tegen me: je had zestig jaar moeten zeggen. De enquêtecommissie had het over een generatie. Dat is geen zestig jaar, dat is nog korter dan dertig jaar, geloof ik. Het is de generatie-aanpak.’’

,,Ja, goed. Dertig jaar is in financiële termen wel tamelijk blijvend.’’

,,Zo mag je niet helemaal rekenen. Daar komt ook 250 miljoen NPG-geld bij, geld voor infrastructuur, de N33, die spoorlijn waarvan ik altijd bang ben dat ik de naam niet onthoud. De Nedersaksenlijn, ja. Er komt 500 miljoen voor sociaal perspectief bij. Dat is nog steeds aanzienlijk minder dan wat de regio vroeg, inderdaad. Maar het is mijn analyse dat dit voldoende moet zijn. De enquêtecommissie zegt: wat je met die ereschuld moet doen is goedmaken wat er gebeurd is en duurzaam economisch perspectief geven. En er moet voor schade en versterking natuurlijk voldoende geld zijn. Ja, weet je. Iemand anders mag daar wat anders van vinden. Dat kan ik niet helpen. Die verschillen zijn er.’’

,,Nou, helemaal niet slecht.’’

,,Nee, echt niet. Daar niet. Wel al een keer in de voor-onderhandeling. Die waren er uiteraard ook, ja. Ik kan iets vurigs hebben. Ik word soms echt boos. Ik zou een sigaret hebben gepakt als ik nog rookte.’’

,,Nee, ook niet. Het was vorige week echt niet onaangenaam. De regiobestuurders zijn blij hoe ik dat ‘commitment’ in lelijk Nederlands vorm geef. Dat vinden ze fijn. En dan zijn we het niet eens over de maatvoering. Ze hadden graag een ander bedrag gezien. Een groter bedrag. Meer voor infrastructuur. Ja, dat mag. En het was zo nu en dan wel ernstig, hoor.’’

,,Als Annalies Usmany (wethouder Eemsdelta, red.) gaat vertellen over de versterking en wat er allemaal misgaat. Nou, dat komt best wel hard binnen.’’

,,Omdat het ministerie van Financiën een raming wil zien. Dat is gewoon techniek. ‘We doen wat nodig is’ bestaat niet.’’

,,Ja, dat mag je zo vertalen. We doen wat nodig is. Maar die raming moet in de boeken. En daar kun je niet in zetten ‘we doen wat nodig is’. Ik heb er zelf jaren gewerkt. Stel je voor: de vakantie van je leven. En je zegt: we gaan er aan uitgeven wat we willen. Maar dan komt je vrouw bij je en die zegt: maar wat denk je eraan uit te geven? En dan noem je een bedrag. Maar als we nog een Cubra Libre willen, of een Of nog een Pina Colada, dan doen we dat gewoon. Dit is een lelijke vergelijking, maar je begrijpt wat ik bedoel.’’

,,Jazeker. Ik heb dat al gedaan. Sindsdien al, ja. Ik heb heel veel losse gesprekken gevoerd. Ik heb twee lange avonden gehad. In Spoorzicht in Loppersum. Dat waren zware avonden. Dat waren alle mensen met klachten die ik ooit al eens bij me had uitgenodigd. Een moeilijke zaal met 45 mensen, denk ik. We hebben eerst over het rapport zelf gesproken en daarna heb ik twee weken geleden met ze gesproken over schadeherstel en versterken. Ik heb heel erg getest wat goede ideeën zijn. En ik heb veel met bestuurders gesproken…’’

,,Klopt. Ik heb ook met maatschappelijke organisaties gepraat. Ik heb met geestelijk verzorgers gepraat. Met de aardbevingscoaches. Dus ik heb echt geprobeerd om zoveel mogelijk mensen te spreken. Ik verbeeld me niet dat ik daarmee alles heb gecoverd. Ik kreeg vorige week van RTV Noord 500 ideeën van mensen die RTV Noord hadden benaderd. En daar zitten ideeën tussen waarvan ik kan zeggen, ja dat heb ik gedaan. Er zitten ook ideeën tussen die we niet gaan doen. Ik ga niet de WOZ-waarde van iedere Groninger teruggeven.’’

,,Ik kan mij dat gevoel totaal voorstellen. We hebben het erover gehad. We hebben het er letterlijk over gehad, Mark Rutte en ik. En de premier zei: Ik vind dat ik dit moet doen, want ik heb het nog nooit gedaan in Groningen, ten overstaan van een zaal met Groningers. Dus ik ga het toch nog een keer zeggen. Ik vond dat hij het vandaag - niet om te slijmen - mooi zei. Maar ik begrijp best dat er mensen in de zaal zaten die dachten: ja, dat hebben we al een aantal keren gehoord. En wat hebben we daar eigenlijk aan? Ze hebben er meer aan, denk ik, dat het kabinet nu ernst maakt van de maatregelen die in dit rapport staan. Dus ik ga er echt bovenop zitten. Als een bok op de haverkist. Op die vijftig maatregelen. Want als me dat niet lukt, dan ben ik weg.’’

,,Dat snap ik. Nee, ik hoef geen deal. Ik verbind echt mijn lot eraan. Als ik dit niet goed uitgevoerd krijg, dan durf ik hier ook niet meer te komen. Eerlijk gezegd. Dan ga ik ook zo’n zaal niet meer in. Want, ja, dan ben ik al mijn geloofwaardigheid kwijt. Ik kan geen staatssecretaris blijven als ik op een gegeven moment moet constateren dat het allemaal niet loopt.’’

,,Ja, alles is aan de Tweede Kamer. Als de Kamer vindt - want daar wil je naartoe - dat bij dit rapport van de enquêtecommissie ook politieke consequenties horen, dan zie ik het wel. Daar ben ik super relaxed over.’’