Deze 7 dingen gaan goed in het aardbevingsverhaal

Een jaar na het gasrapport staan betrokkenen nog altijd voor een gigantische klus in het bevingsgebied. Dat het geen eenvoudige opgave is om de boel vlot te trekken en alle neuzen dezelfde kant op te krijgen, was al voorzien. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen zichtbaar. Een jaar na het enquêterapport gaan deze zeven dingen wél goed.

Het duurde jaren en jaren, maar inmiddels snappen politici in Den Haag en ook steeds meer andere mensen in de Randstad de ernst van jarenlange gaswinning in Groningen. Dat begrip vertaalt zich in concreet beleid. Zo is er de Staat van Groningen, een soort jaarlijks verslag met een update over de maatregelen uit kabinetsreactie Nij Begun om de malaise door de gaswinning op te lossen. Komend jaar moet de eerste komen.

Ook de dorpenaanpak en soortgelijke projecten geven blijk van het besef dat Groningers zich niet aanstellen en dat een structurele aanpak in het aardbevingsgebied blijvend nodig is. De ‘dorpenaanpak’ gaat over de dorpen Garrelsweer, Zeerijp, Wirdum en Leermens in het epicentrum van de aardbevingen. In plaats van huizen individueel beoordelen en versterken, wordt daar samen met bewoners een plan voor het hele dorp gemaakt.

Toegegeven, deze gezamenlijke aanpak kent de nodige kinderziektes. Maar het feit dat er gekozen is voor een structurele aanpak van de versterking in de kern van het bevingsgebied en dat bewoners daarbij actief worden betrokken, laat zien dat hun malaise eindelijk serieus genomen wordt.

In Groningen klinken onder bewoners al langere tijd overwegend positieve geluiden over het functioneren van staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw). Na jaren irritatie over voorgangers als ministers Kamp en Wiebes krijgt de D66’er sinds januari 2022 veel krediet voor zijn toegewijde bezoeken aan het gebied en oog voor het leed van de Groningers.

Ook op andere belangrijke plekken zitten tegenwoordig mensen die door bewoners als betrouwbaar worden gezien. Susan Top, niet verbonden aan een politieke partij, werd in juli aangesteld als gedeputeerde voor het gasdossier. De provinciebestuurder deed jarenlang ervaring op door talloze gesprekken aan de keukentafel met gedupeerden en was betrokken bij het Groninger Gasberaad.

Regina Bouius werd een jaar eerder de nieuwe Nationaal Coördinator Groningen (NCG). Bewoners zijn lovend over haar inzet om regelmatig over de vloer te komen.

En Henk Nijboer werd in november aangesteld als kwartiermaker. Het voormalige PvdA-Kamerlid kwam jarenlang in de Kamer op voor de rechten van de Groningers en gaat zich nu ontfermen over de jaarlijkse miljoenen voor het gaswinningsgebied.

De schadeafhandeling door het IMG moest ‘milder, makkelijker en menselijker’, werd na de presentatie van het gasrapport bepleit. De slogan is talloze keren gebezigd, maar komt er ook iets van terecht? En hoe gaat dat bij de versterking?

Sinds het gasrapport zijn op het vlak van schadeafhandeling beleidswijzigingen doorgevoerd om de behoeften van bewoners op plek een te zetten. Het IMG kondigde aan om de immateriële schade voor elk gezinslid gelijk te trekken naar het maximale bedrag van 5000 euro. Hiermee wil het schadeloket een ongelijke behandeling tegengaan

Volgens onderzoeker Nienke Busscher van het Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen is Nij Begun daadwerkelijk meer gericht op de mens. ,,Zo is er bijvoorbeeld meer mandaat voor NCG’ers. Daarin zie ik een verschil met de NCG van een paar jaar terug, toen Peter Spijkerman nog de directeur was’’, zegt zij.

Het mandaat voor NCG’ers verbreedt de mogelijkheden om menselijker te werk te gaan. Bewonersbegeleiders van de NCG kregen in juni voor elk adres de beschikking over een zak geld van 50.000 euro om zelf snel beslissingen te nemen als dat nodig was. Zo kunnen de bewonersbegeleiders sneller knelpunten wegnemen en zitten bewoners met minder stress.

Het zijn signalen dat er inderdaad meer aandacht is voor het menselijke verhaal, maar lichtpuntje of niet, volgens sommige bewoners gaat het nog lang niet goed genoeg. Gedupeerde Peter Goossen uit Kantens blikte in december terug op de maanden sinds het gasrapport en kwam tot een pijnlijke conclusie. Hij heeft zelf niet de beleving dat het daadwerkelijker ‘menselijker’ gaat.

Busscher begrijpt die gedachte. Ze wijst op een keerzijde van een mensgerichter aanpak. ,,Het kan ook valse hoop creëren. Het zorgt nog meer voor teleurstelling als iets voor de zoveelste keer niet lukt, terwijl grote beloften worden gedaan.’’

Al geruime tijd bestaan er zorgen over het verdwijnen van karakteristieke Groningse dorpjes en huizen. Bewoners vrezen dat het Groningse gezicht verloren gaat als huizen massaal tegen de vlakte gaan en worden vervangen door kant-en-klare cataloguswoningen. Tijdens Rondje Ereschuld afgelopen zomer hoorden de verslaggevers van DVHN deze angst veelvuldig voorbijkomen in gesprekken met bewoners.

De politiek lijkt zich bewust van dit risico. De gemeente Groningen stelde in 2021 Dianne Maas-Flim aan als bouwmeester versterking. Zij zet zich er actief voor in om te zorgen dat het karakter van dorpen niet te veel wordt aangetast. Zo was ze actief betrokken bij het ‘succesverhaal’ van Willard Wigboldus, die dankzij een proefproject vlot en naar eigen inzicht een nieuwe boerderij kon bouwen in Garmerwolde.

Enno Zuidema keerde terug in het aardbevingsdossier en werd in september aangesteld als regiobouwmeester. Rijksbouwmeester Francesco Veenstra schreef een brief aan staatssecretaris Vijlbrief en brak een lans voor het behouden van de eeuwenlang opgebouwde cultuur in het Noorden.

Busscher constateert dan ook dat er sinds het enquêterapport meer aandacht is gekomen voor het behouden van deze ruimtelijke kwaliteit. ,,Alle drie zijn ze erg veel bezig om de ruimtelijke kwaliteit van Groningen te behouden.’’

Busscher ziet nog een lichtpuntje: er is meer aandacht gekomen voor brede welvaart. ,,Dat wil zeggen dat er niet alleen geld naar het bouwen van huizen of wegen gaat, maar dat gemeenten ook kijken naar de onderlinge verbondenheid tussen bewoners’’, zegt zij. Een voorbeeld van een gemeente die brede welvaart inmiddels als uitgangspunt in haar beleid heeft opgenomen, is Het Hogeland. De gemeente stelde samen met bewoners in 2020 het plan Kop op ‘t Hogeland op.

In dat plan staat bijvoorbeeld dat de gemeente flink wil investeren in het midden- en kleinbedrijf (mkb) om te zorgen voor toekomstige bedrijvigheid en in duurzaamheid, waar volgens Het Hogeland nu nog te weinig geld voor is. Zo blijven mkb’ers behouden voor de regio en neemt ook het inkomen van inwoners van de gemeente toe, is de gedachte.

En een ander idee is het inzetten van extra geld om de belevenis van het Groninger landschap op te schroeven door meer geld vrij te maken voor watersport en vaartochten. Zo moet de vrijetijdseconomie een boost krijgen. De gemeente is dus volop bezig om de regionale economie en leefbaarheid te verbeteren, nu er aardbevingsgeld voor beschikbaar is.

Het was Rutte ingefluisterd tijdens zijn bezoek aan Groningen: even vertragen, dan kun je daarna juist versnellen. Hij herhaalde deze woorden tegenover de aanwezige pers niet voor niets. Bij de NCG lijkt het besef ingedaald dat fouten maken alleen nog maar meer oponthoud veroorzaakt en bewoners daardoor nog langer laat wachten of ze langer in onduidelijkheid laat verblijven.

Te vaak ging het in het verleden ten koste van de kwaliteit als er vooral op snelheid werd gefocust bij schadeherstel en versterking. Ook het kiezen voor de goedkope optie bleek vaak een misvatting. Snelheid, kwaliteit en prijs bleken niet altijd goed verenigbaar. Dit risico bestaat er nog steeds.

Daarom willen beleidsmakers ervoor zorgen dat problemen voortaan zo vaak mogelijk in een keer goed worden opgelost. ,,Maar een gebrek aan kwaliteit zit ‘m ook in het missen van zeggenschap en controle bij inwoners. Dat is precies wat mist, en zou ook zorgen voor een menselijker aanpak’’, zegt Busscher.

Het IMG kondigde in december aan dat het meer wil inzetten op daadwerkelijk herstel, oftewel ‘herstel in natura’. De nieuwe werkwijze is gunstig voor bewoners die de aanvraag van hun schadevergoeding eerder in 2023 op pauze hadden gezet. In plaats van het ontvangen van een geldbedrag pakt het IMG de schade aan hun woning aan om de boel te repareren.

Busscher denkt dat het herstel in natura kan leiden tot minder ongelijkheid tussen bewoners onderling, waarbij de een veel meer schade vergoed krijgt dan de ander. ,,Maar er zijn wel risico’s met betrekking tot de uitvoerbaarheid. Het is de vraag of zo massaal willen herstellen gaat lukken met het huidige aannemerstekort’’, zegt zij. Het IMG wil het daadwerkelijke herstel binnen vijf jaar afronden.

De tijd zal leren hoe veel van deze zeven kwesties over een paar jaar inderdaad als positieve ontwikkeling konden worden bestempeld, maar voor nu bieden ze in elk geval hoop in een zee van gaswinningsellende.