Groningen telt tien kroonbenoemde burgemeesters. Negen mannen en één vrouw. 'Het is de optelsom van tien vrije keuzes en die pakken nogal vaak verkeerd uit voor vrouwen'
Voor het eerst sinds jaren heeft de provincie Groningen alleen maar kroonbenoemde burgemeesters. Wie zijn de eerste burgers in Groningen eigenlijk? En waar komen ze vandaan? Spoiler alert: het landschap is weinig divers. Illustratie: Job van der Molen
Voor het eerst sinds jaren heeft de provincie Groningen alleen maar kroonbenoemde burgemeesters. Bijna dan. Begin volgend jaar neemt naar verwachting Ben Visser uit Urk officieel plaats op het burgemeesterspluche van Eemsdelta. Maar wie zijn de eerste burgers in Groningen eigenlijk? En waarom zijn het bijna allemaal mannen?
‘Moge de geest van wijsheid en barmhartigheid in ons allen gloeien en tot wasdom komen.’ Met die spreuk begint burgemeester Berry Link van Veendam zijn vergaderingen. Link is een van de drie kroonbenoemde burgemeesters die in 2021 een waarnemer hebben vervangen. Kroonbenoemd betekent dat de burgemeester voor een periode van zes jaar is benoemd door de koning en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Dit gebeurt op basis van een aanbeveling van de gemeenteraad.
De provincie Groningen telt sinds de herindelingen van de afgelopen jaren nog maar tien gemeenten. Mede door de fusies waren er een tijdlang veel waarnemers in het gebied. Eind oktober werd Ben Visser (40) van Urk voorgedragen als burgemeester van de gemeente Eemsdelta, de laatste post die nog door een waarnemer wordt bekleed.
De voordracht deed met name op sociale media de wenkbrauwen fronsen. ‘Een burgemeester van Urk? Wonen we dan straks óp Eemsdelta?’ en ‘Konden ze dichterbij niet eentje vinden?’.
Dat de inwoners verrast zijn, is best logisch: in de profielschets voor de nieuwe burgemeester staat dat de inwoners een burgemeester willen die bekend is met de regio. Urk ligt zo’n 140 kilometer van Delfzijl; niet bepaald om de hoek. Bovendien is een van de grootste hoofdpijndossiers in het gebied dat van de aardbevingen. Daar hebben ze op Urk geen last van.
‘Passie? Laat dat maar in de slaapkamer’
Nu zijn profielschetsen − zo heten de vacatureteksten voor het burgemeestersambt − eigenlijk altijd vaag. Vaak staan er woorden in als ‘verbinder’, ‘benaderbaar’, ‘betrokken’ en ‘daadkrachtig’. Voorzitter Nick Boersma (Lokaal Belang Eemsdelta) van de vertrouwenscommissie in Eemsdelta legde eerder uit dat de profielschets expres zo breed geformuleerd is: ,,Je wil van tevoren niemand uitsluiten.’’
,,Het is wel eerlijk dat hij dat zegt’’, stelt columnist en redacteur Japke-d. Bouma van . Zij weet alles van jeukwoorden: woorden die op zoveel manieren uit te leggen zijn, dat ze eigenlijk niets meer zeggen. Het zijn holle clichés. Profielschetsen staan daar vol mee. ,,In de schets voor de burgemeester van Utrecht stonden de woorden divers, dynamisch en dichtbij. Bij dynamisch denk ik meteen: hoezo? Wil je dan een burgemeester die de hele tijd rond loopt te stuiteren? Ik vind zo’n woord helemaal niet passend bij dat beroep. Ik heb liever een bedachtzame burgemeester. Net als het woord passie. Laat dat maar in de slaapkamer. Dat is zo platgeslagen. Gebruik liever bevlogen.’’
In de profielschetsen van Westerkwartier, Het Hogeland en Eemsdelta stonden termen als verbinden en samenwerken. ,,Wat betekent verbinden in dit geval?’’ vraagt Bouma zich hardop af. ,,Wil je dan de inwoners zover krijgen dat ze met elkaar aan tafel zitten zonder ruzie? Waarschijnlijk wel. Maar waarom schrijven ze dat dan niet? Goed kunnen samenwerken is ook zo’n competentie. Logisch, dat moet toch iedereen kunnen die werkt? Maar je wilt toch ook dat een burgemeester in staat is om zélf beslissingen te nemen?’’
Bouma ziet liever een schets met woorden die wél een duidelijke betekenis hebben en met onderwerpen die de burgers snappen. ,,Niet epistels die je op 180 manieren kan uitleggen. Vaak zijn het ook heel lange documenten. Hoe vager en hoe langer, hoe makkelijker. Kort en bondig schrijven in een taal die iedereen snapt, is het moeilijkste wat er is. Maar daar heeft de burger wel het meest aan.’’
Commissaris van de Koning is een soort zeef: hij beoordeelt wie geschikt is en wie niet
Als zo’n schets er ligt, wordt het verhaal gepresenteerd aan de commissaris van de Koning. In Groningen is dat René Paas. Hij fungeert als een soort zeef. Hij kijkt naar de schets en naar de sollicitanten en beoordeelt wie geschikt is en wie niet. Dat advies gaat naar de vertrouwenscommissie van de gemeente.
,,Er is een aantal basiscompetenties die elke burgemeester moet hebben. Zo moet hij of zij stressbestendig zijn, maar ook gevoelig voor de omgeving en integer’’, legt Paas uit. Hij erkent dat er daardoor vaak standaard steekwoorden in staan. ,,De andere competenties zijn een à-la-cartemenu. Ik stel daarom bij de presentatie van zo’n schets een paar vragen. Wat zoekt u nu vooral? Is dat iemand die vooral naar binnen gericht is of juist naar buiten? Een type dat mensen met grote ego’s makkelijk bij elkaar aan tafel krijgt? Er zijn smaken burgemeesters. Zo krijgen we wel een aardig beeld. Door de jeukwoorden moet je heen lezen. Je begint met een profielschets en je eindigt met een echt mens.’’
Wie dragen de ambtsketens nu eigenlijk?
Die echte mensen zijn voor Groningen inmiddels alle tien gevonden en dat is volgens Paas best bijzonder.
Wie een tabelletje met de gegevens van de kroonbenoemde burgemeesters bekijkt, ziet weinig diversiteit. De gemiddelde leeftijd van de eerste burgers is 55 jaar (toekomstig burgemeester Ben Visser is met 40 jaar de jongste en Henk Jan Bolding van Het Hogeland is met 66 de oudste). Ze voldoen allemaal in meer of mindere mate aan de profielschets. Maar ze zijn vrijwel allemaal man en allemaal wit.
De meesten hebben iets met Groningen. Burgemeester Koen Schuiling is geboren in Rotterdam, maar studeerde hier. Burgemeester Henk Jan Bolding heeft in Glimmen gewoond en woont nu in Bedum. Jaap Kuin is geboren in Groningen. Ard van der Tuuk is geboren in Winschoten.
Qua partijen zit er wel wat verschil in. Er zijn PvdA’ers, GroenLinksers, een VVD’er en een D66’er. Vier van de tien burgemeesters zijn afkomstig van een christelijke partij (twee van CU, twee van CDA). Verder zijn het vooral linkse burgemeesters.
Waar zijn de vrouwen?
Waar zijn de vrouwen? Bij de presentatie van de profielschets van Eemsdelta riep René Paas vrouwen op om te solliciteren. ,,In Nederland is nog geen kwart van de burgemeesters vrouw. En in Groningen zitten we daar zwaar onder, want we hebben er één.’’
Zijn oproep heeft er niet voor gezorgd dat er een vrouw benoemd werd. En daarmee blijft het burgemeesterslandschap in Groningen een mannenbolwerk. Paas: ,,Er zijn tien gemeenten in Groningen en er is één vrouwelijke burgemeester. Dat is natuurlijk niet genoeg als je nagaat dat de helft van de Nederlandse bevolking bestaat uit vrouwen. Tegelijkertijd is de vraag: wat kun je daaraan doen?’’
Daar heeft de commissaris van de Koning wel wat ideeën over. Zoals vrouwen gericht uitnodigen, vrouwen die goed zijn interesseren in een carrière als burgemeester, een oproep doen zodra er een vacature opengaat. ,,Het resultaat dat je nu ziet, is de optelsom van tien vrije keuzes. En die pakken nogal eens verkeerd uit voor vrouwen.’’
Solliciteren ze wel? ,,Ja’’, zegt Paas. ,,Ik kan met zekerheid zeggen dat in elke gemeente waar de afgelopen jaren een burgemeestersvacature was, ook geschikte vrouwen hebben gesolliciteerd. Mannen waren wel in de meerderheid. Maar er waren in alle gevallen ook vrouwen die ik geschikt vond.’’ De commissaris kan in zo’n geval wel advies geven, maar de bal ligt uiteindelijk bij de vertrouwenscommissie. Die kiest.
Dat de collegekamer in veel gevallen een mannenbolwerk is, blijkt ook uit een onderzoek uit 2020 van De Collegetafel in opdracht van . In 120 gemeenten heeft nog nooit een vrouw het tot burgemeester weten te schoppen.
Hoe dan ook ziet het ernaar uit dat dit de burgemeesters zijn die de komende jaren de kar trekken in Groningen. Want nu ze allemaal kroonbenoemd zijn, zullen er niet veel wisselingen plaatsvinden. Toch? René Paas: ,,Nou, ik heb geleerd dat als je denkt dat het af is, er toch iets gebeurt. Iemand gaat iets anders doen of kiest een andere koers. We denken dat het klaar is, maar helemaal rustig wordt het niet. Ach, en als dat gebeurt, is dat ook weer een kans voor een vrouw om te solliciteren.’’
Oldambt heeft de enige vrouwelijke burgemeester
De enige vrouw die wel een burgemeestersketting draagt in de provincie Groningen is Cora-Yfke Sikkema, de burgemeester van Oldambt. Ze was wethouder en locoburgemeester in Haarlem en merkte dat ze het heel leuk vond om de taken van de eerste burger uit te voeren. Toen wist ze: ik wil burgemeester worden. Het wachten was op de juiste vacature.
,,Die kwam eigenlijk iets te vroeg. Ik was net verkozen voor een tweede termijn als wethouder toen de plek in Oldambt vrijkwam. Mijn man en ik komen allebei uit het Noorden, hij uit Pekela en ik uit Delfzijl. Als ik ergens burgemeester zou worden, moest het een gemeente zijn met een grote kern en dichtbij een stad. Oldambt heeft Winschoten en ligt dichtbij Groningen. Het voldeed aan al mijn wensen.’’
Of ze er iets van merkt dat ze de enige ‘burgermoeder’ is in Groningen? ,,Dat valt wel mee. Ik heb in mijn carrière nooit het gevoel gehad dat ik als vrouw belemmerd ben. Het is wel zo dat het percentage vrouwelijke burgemeesters in Nederland stijgt. Dat ligt nu rond de 30 procent. Dat zou betekenen dat er in Groningen minstens drie vrouwen zouden moeten zijn, maar dat is niet zo.’’
Ze zou het graag anders zien. ,,Hoe diverser, hoe beter. Op alle vlakken eigenlijk, qua kleur, geslacht, geaardheid en leeftijd, en ook in alle beroepen. Niet alleen voor het burgemeesterschap.’’ Ze is ervan overtuigd dat er genoeg capabele vrouwen zijn. ,,Maar de raad beslist uiteindelijk. Het zou best kunnen dat sommige leden van de vertrouwenscommissie een iets traditioneler beeld hebben.’’
‘Ze vragen wel waarom ik burgemeester heet en niet burgerjuf’
Heel af en toe merkt ze wel dat mensen toch een bepaald beeld hebben van een burgemeester. ,,Een paar weken geleden liep ik met mijn man door Winschoten toen we werden aangesproken door een voorbijganger. Hij vroeg aan mijn partner: ‘U bent de burgemeester?’ Mijn man zei nee. Ik zag aan de vrouw van de voorbijganger dat zij had gezegd: ‘Goh, daar loopt de burgemeester’ en hij was ervan uitgegaan dat het om mijn man ging.’’
Aan de ene kant zijn het aannames, aan de andere kant komt het volgens Sikkema doordat het gewoon vaker voorkomt. ,,Daarom is het goed dat mensen zien dat het ook een vrouw kan zijn. Ik denk bijvoorbeeld dat het kinderen kan inspireren. Kinderen zijn trouwens nooit verbaasd dat ik burgemeester ben. Wél vragen ze waarom ik burgemeester heet en niet burgerjuf.’’
Sikkema kan het beroep in ieder geval aan iedereen aanraden. ,,Het is zo’n diverse baan. Het ene moment heb je een zwaar overleg over corona met alle burgemeesters, het andere moment mag je een 100-jarige feliciteren of voorlezen op school. Ik vind het echt superleuk.’’
