Huisarts Evelien van Soldt met partner Rieuwert de Haan, beiden actief voor Gifvrij Westerveld. Van Soldt legt een verband tussen pesticiden en ziektes als ALS. Volgens professor Tytgat is dat kort door de bocht. Foto: Marcel Jurian de Jong
Huisarts Evelien van Soldt uit Wapserveen ziet om zich heen ziektes en aandoeningen die haar collega’s in de stad zelden zien. Ze legde de link met de blootstelling aan de grote hoeveelheden gif in de sierbloementeelt en spreekt zich daar tegen uit. ,,Ja, dat durf ik.’’
Ze is geen keurig nette moeder. Ze vindt hygiëne belangrijk, maar gelooft ook dat het goed is als jonge kinderen op een natuurlijke manier weerstand opbouwen. Haar kinderen – van 3 jaar en 7 maanden – speelden veel buiten en mochten gerust vies worden.
Maar nu laat Evelien van Soldt (35) haar kinderen thuis niet meer buiten in de zandbak spelen. Ze wil de oudste van de peuterspeelzaal in het dorp halen, maar thuis is het net zo onveilig. Ze brengt haar kroost zo veel mogelijk naar haar ouders en schoonouders, die in de stad wonen. Omdat daar geen lelie-, tulpen- of gladiolenvelden op steenworp afstand zijn, die twee of drie keer per week met een onbeperkte hoeveelheid gif bespoten worden, 30 weken per jaar.
Bij Evelien in Wapserveen zijn die velden er volop.
Zeven jaar geleden kochten zij en haar man Rieuwert de Haan (39) er een boerderij met een groot erf rondom. Dat stond vol met overwegend Engels raaigras en buxushagen. ,,Het was een strakke boel’’, zegt Rieuwert.
Op het erf. Foto: Marcel Jurian de Jong
Samen maakten zij er een minder aangeharkte plek van, waar ze paarden, schapen en kippen houden. In hun ogen bouwden zij aan een plek die in balans is met de natuur: kleinschalig en met oog voor de omgeving. ,,Ik geloof in samenwerken met de natuur, niet in het beheersen ervan’’, zegt Evelien. Ze voegt eraan toe: ,,Zo beoefen ik mijn vak ook.’’
Opvallend veel patiënten met Parkinson
Ze studeerde geneeskunde aan het AMC in Amsterdam. Ze koos ervoor om de specialisatie tot huisarts in haar geboortestad Zwolle te doen, omdat ze meer van het platteland dan van de stad houdt.
Als huisarts wilde ze het liefst aan de slag in een kleinschalige praktijk, waar ze bij haar patiënten aan de keukentafel zit. Ze wil ze leren kennen en weten wat hen bezig houdt. ,,Ik probeer hun gezondheid niet te beheersen, ik stuur bij. Ik geloof in de kracht van het eigen herstel, in het veranderen van leefstijl. Ik ben geen kruidenvrouwtje hoor, als er medicijnen nodig zijn, gebruik ik die.’’
Na verloop van tijd als huisarts in Zuidwest-Drenthe overviel haar een onbestemd gevoel, iets van ongerustheid. Bepaalde ziektes en aandoeningen zag ze erg vaak. Ze trof opvallend veel patiënten met Parkinson, soms waren ze van haar leeftijd. De spierziekte ALS en kanker bleken niet zo zeldzaam als ze dacht. En al die vroeggeboortes, aangeboren afwijkingen, gevallen van onvruchtbaarheid?
Ze deelde haar zorgen met collega-huisartsen in Zwolle, Amsterdam en Groningen. Die keken vreemd op, zij herkenden haar bevindingen niet.
Langzaam maar zeker legde Evelien de relatie met het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Ze verdiepte zich erin door erover te spreken met collega’s en wetenschappers.
Bij twijfel niet spuiten
Meer dan 200 artsen - onder wie huisartsen, kinderartsen, gynaecologen, neurologen en GGD-artsen - ondertekenden de verklaring van huisarts Evelien van Soldt uit Wapserveen die zij opstelde nadat zij schrok van de enorme hoeveelheid sierteelt met bijbehorend gebruik van bestrijdingsmiddelen, dichtbij huizen en openbare voorzieningen. En nadat zij schrok van het relatief hoge aantal gevallen van onder meer ALS en Parkinson, ook onder jonge mensen.
In de verklaring staat: ,,Tot bewezen is dat de gewasbeschermingsmiddelen (pesticiden/gif) niet schadelijk zijn, moet de gemeente het gebruik verbieden. Bij twijfel niet spuiten. Artsen worden opgeroepen om op te komen voor boeren en burgers! We verklaren dat we zeker weten dat de middelen die als pesticiden worden gebruikt, niet bewezen veilig zijn. Dat kunnen we met onze verantwoordelijkheid vanuit onze artseneed niet accepteren!’’
Ondertussen ziet ze het aantal percelen met lelies, tulpen, gladiolen en pioenrozen in haar omgeving toenemen. Ze vraagt zich af: wat doen de ladingen gif die de telers gebruiken om onkruid, schimmels en insecten op en rondom de bollen te verdelgen met de gezondheid van de mens?
Bijvoorbeeld deze patiënten
Ze weidt vanzelfsprekend niet uit over haar patiënten, maar ze kon op een gegeven moment het verband tussen het gif en bepaalde ziektes onder haar patiënten niet meer níet zien.
Ze noemt de jonge man met alvleesklierkanker. Vroeger had hij als bijbaantje lelies gekopt.
De vrouw met Parkinson. Ze had gewerkt in een laboratorium waar bestrijdingsmiddelen werden uitgedokterd.
De patiënt van 40 jaar met Parkinson.
De drie kinderen in een klein dorp die rond hun derde levensjaar kanker kregen: twee kregen leukemie, een Non-Hodgkin.
Haar eigen dochter die twee maanden te vroeg geboren werd.
Hun naaste buren in Wapserveen: hij kreeg een vorm van Parkinson. Zij ALS.
De nuchtere boer. ALS. ,,Dit soort ziektes horen niet zo veel voor te komen in zo’n dun bevolkt gebied’’, zegt ze.
‘Natuur beter beschermd tegen pesticiden dan de mens’
Als kind wilde ze dierenarts worden. Die wens veranderde later in huisarts. ,,Omdat ik niet wilde dat mensen ziek werden’’, verklaart ze eenvoudig.
Haar opa, net als zij een hobbyboer, kreeg een hersentumor toen hij 74 jaar was. Evelien was er op een haast verontwaardigde manier van overtuigd dat er iemand moest zijn die iets voor hem zou kunnen doen. Misschien was dat wel het moment waarop ze besloot arts te willen worden, huisarts.
En als arts heeft ze een zorgplicht, daar kan en wil Evelien niet onderuit, sterker: ze vraagt zich af hoe het mogelijk is dat de natuur in de wet beter beschermd is tegen pesticiden dan de mens.
Fel: ,,Het is al jarenlang bekend dat mensen grote risico’s lopen door blootstelling aan bestrijdingsmiddelen. Dat die middelen worden teruggevonden in onze lichamen, is bewezen. En de verbanden met ernstige ziektes zijn wetenschappelijk aangetoond. Dat is voor mij als arts reden genoeg om mensen te willen beschermen. Bestuurders in ons land zouden hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Vergis je niet: de meeste mensen weten niet welke ernstige risico’s ze lopen.’’
‘De school moet dicht’
Op 3 april gingen achter hun huis de leliebollen de grond in. Het was het zoveelste perceel in Wapserveen dat verpacht werd aan een bloementeler. Op 75 meter van de plaatselijke basisschool (Kindcentrum De Vuursteen) bevindt zich een vergelijkbaar veld. Evelien haastte zich de school en de kinderopvang te waarschuwen. ,,Jullie kunnen eigenlijk niet open’’, zei ze. ,,Jullie zijn omsingeld door bollenvelden die grote risico’s voor de kinderen en jullie medewerkers opleveren.’’ Ze meent het, ze vindt echt dat de school dicht moet.
Ze kijken vanaf hun erf op het perceel waar begin april de leliebollen de grond in gingen. Twee of drie keer per week wordt het perceel gespoten. Foto: Marcel Jurian de Jong
,,De GGD geeft het advies om deuren en ramen dicht te houden vanwege het gif spuiten. Ook adviseren ze ons ons wasgoed binnen te halen, onze schoenen uit te trekken voor we naar binnen gaan. En de school en de kinderopvang blijven gewoon open, terwijl die gifstoffen het hele jaar worden teruggevonden. Tot en met in de luiers van kleine kinderen’’, zegt ze. ,,We moeten het risico niet willen lopen.’’
De Vuursteen blijft open. ,,Ze hebben de teler gebeld en die heeft geruststellend gezegd dat hij bijna biologisch te werk gaat en dat hij ‘s nachts spuit. Klaar: bestuurders laten zich graag geruststellen.’’
Zo niet Evelien. Ze besloot vanaf die 3de april haar kinderen zo weinig mogelijk bloot te stellen aan de giftige omgeving.
En ze wilde er niet alleen voor staan. Daarom vertelde ze haar collega’s over wat er gebeurt in haar achtertuin en in die van vele anderen. Ze vroeg GGD-artsen, huisartsen, kinderartsen en neurologen zich achter haar verklaring (zie kader) te scharen. Inmiddels telt ‘haar’ collectief van artsen meer dan 200 personen.
‘Westerveld de eerste biologische gemeente’
Ze kreeg bovendien hulp van haar man Rieuwert die het Burgercollectief Gifvrij Westerveld oprichtte. Dat geeft samen met het artsencollectief informatie door aan de stichtingen MOB, Pesticiden Action Network Nederland, de Natuurbeschermingswacht en de vereniging Meten = Weten, die zich al jaren inspannen om het gebruik van pesticiden in te dammen. Via de rechter halen ze geregeld hun gelijk.
,,Westerveld de eerste biologische gemeente van Nederland. Waarom niet? Je moet grote doelen hebben’’, zegt Rieuwert.
Hoe hij en Evelien een toekomst voor zich zien, waarin ze hun kinderen voortdurend weg brengen, niet naar kinderopvang en basisschool in het dorp laten gaan? Evelien, vol overtuiging. ,,Ik geloof erin dat het gaat veranderen.’’
Ze vervolgt: ,,Wij willen het verschil maken voor burgers en boeren, een veilige omgeving voor iedereen. Bestuurders moeten beleid gaan maken op basis van de kennis die er is. Financieel belang mag nooit boven gezondheid gaan.’’
Ze is niet bang. ,,Ja, ik durf dit. Iemand moet het doen en ik heb de kennis. De noodzaak is groot. Ik kan het niet aanzien dat kinderen de dupe zijn van falend beleid.’’
‘Spreek je uit’
Rieuwert heeft ook een andere drijfveer. Hij slikt als hij begint over zijn vriend Philip de Roo, een ontdekkingsreiziger en wetenschapper die al van jongs af aan betrokken was bij het klimaat. Tien jaar geleden, in april 2015 vertrok hij samen met zijn vriend Marc Cornelissen op een wetenschappelijke expeditie naar het poolgebied van Noord-Canada om het ijs te meten. ,,Ze wilden inzichtelijk maken hoe idioot we met de wereld omgaan’’, zegt Rieuwert.
Vlak voor het einde van de expeditie, op 29 april 2015, bevonden de twee onderzoekers zich plotseling op dun ijs. Letterlijk. Philip de Roo is onder het ijs verdwenen en nooit teruggevonden.
Rieuwert: ,,Met hem in gedachten doe ik dit, al is het vergeleken bij wat hij deed een muizenstap. Ik wil een steen verleggen in de rivier.’’
‘Signalen van inwoners nemen we serieus’
Burgemeester Jouke Spoelstra (CDA) van de gemeente Westerveld was niet in staat te reageren op het verhaal van Evelien van Soldt en Geert Starre. De gemeentelijk woordvoerder meldde dat binnen de gemeente is afgesproken alleen schriftelijk te reageren. Die reactie luidt als volgt: ‘Wij zijn een gemeente voor ál onze inwoners. Dat betekent dat we oog hebben voor de zorgen van omwonenden over hun gezondheid en leefomgeving, én voor de positie van agrarische ondernemers in onze regio. We erkennen de zorgen van inwoners als het gaat om hun leefomgeving – net zoals de sector dat doet. Signalen van inwoners nemen we serieus. Tegelijkertijd moeten wij ook rekening houden met de verschillende belangen en wet- en regelgeving.’
,,Een hunebed!’’, grapt Evelien. Dan, serieus: ,,Door Philips verhaal hebben we geleerd om ons uit te spreken. Hoeveel durf heb je nodig om de waarheid te spreken? Ik ben naar mijn patiënten in de spreekkamer ook altijd eerlijk. Voor mij is het in dit verhaal niet anders.’’
In de verwilderde moestuin waarvan ze niet meer eten. Foto: Marcel Jurian de Jong
Ze lopen naar buiten, het erf op. Hij herkent de roep van een torenvalk, ziet hem even later vliegen. Wie hem zeven jaar geleden had verteld dat hij een torenvalk zou herkennen, had hij niet geloofd.
Ze passeren een houten babyhuisje (Lutje Potje) dat werkloos buiten staat. Hun oudste heeft daar uren en uren in liggen slapen, in de buitenlucht. Met hun jongste durven ze dat niet aan nu er zo veel sierteelt om hen heen is.
Ze passeren ook hun moestuin. Die is totaal verwilderd en in onbruik geraakt. Geen haar op hun hoofd dat ze nu nog van eigen bodem eten.
Jurist: ‘Het zijn geen boeren, het zijn eigenaren van industriegebieden’
Jurist Geert Starre uit Meppel staat het collectief van artsen en Burgercollectief Gifvrij Westerveld bij. Hij heeft namens MOB, Meten = Weten, Pesticiden Action Netwerk Nederland en de Natuurbeschermingswacht een handhavingsverzoek ingediend bij de gemeente Westerveld om het spuiten van gif te stoppen. ,,Het gebruik van pesticiden is onrechtmatig omdat het een risico voor de volksgezondheid is.’’
Volgens hem moet de gemeente reageren met een besluit: ze gaat handhaven of niet. ,,Als de gemeente niet handhaaft, gaan we naar de rechter voor een spoedprocedure. Als de gemeente niets besluit, dan gaan we naar de rechter voor het niet op tijd nemen van een besluit.’’
Starre spreekt van een volkomen falen van de overheid. ,,Het is krankzinnig dat het gewin van individuele lelietelers boven de gezondheid van mensen en kinderen gaat. De gemeente Westerveld laat het gebeuren.’’
Hij vergelijkt het toelaten van pesticiden met de typegoedkeuring van een auto. ,,Dat de auto toegelaten is en 170 km per uur kan, wil niet zeggen dat je overal 170 km per uur mag. Zo mag je ook niet overal onbeperkt pesticiden gebruiken, ook al zijn ze toegelaten. Als ik 170 km per uur rijd, juicht iedereen als ik word opgepakt. Maar dit laten we gaan? Daar vindt de rechter iets van.’’
Volgens Starre worden de bestrijdingsmiddelen steeds krachtiger. ,,Het is een leugen dat het de biologische kant op gaat. Waar blijkt dat uit? Niemand weet waarmee die lelies en andere sierbloemen worden bespoten. Dat houden ze geheim. En ‘ze’ dat zijn geen boeren, dat zijn eigenaren van industriegebieden. Een boer zorgt voor ons eten, maar ik eet geen lelies of tulpen.’’
Moeder Rosa uit Uffelte: ‘Waar wachten we nog op?’
Rosa van der Kamp-Annen (42) uit Uffelte is moeder van drie kinderen. Haar jongste wordt in de zomer 4 jaar. Vorig jaar was hij vaak ziek, had hij veel koorts, elk virusje pikte hij op. Hij kreeg bloedneuzen.
Rosa kende de eerdere gevallen van leukemie en Non-Hodgkin bij 3-jarigen in haar dorp. Ze ging met haar jongste naar de huisarts en vroeg expliciet of die kon uitsluiten dat haar zoontje leukemie had. Diezelfde avond zaten zij en haar man met hem in het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie in Utrecht.
De chemobehandeling die twee jaar duurt, slaat goed aan bij haar zoontje.
Rosa zegt het frappant te vinden dat binnen enkele jaren drie kinderen in een klein dorp als Uffelte kanker krijgen rond hun derde levensjaar. ,,We kunnen niet bewijzen dat het aan de bloemensierteelt ligt’’, zegt ze. ,,Het RIVM en de GGD hebben al jaren geleden het verband tussen deze types kanker en pesticiden aangetoond. Er loopt momenteel een groot vervolgonderzoek. Ondertussen is onze zoon de derde in het dorp, waar wachten we nog op?’’
Ze refereert aan het overlijden van een 11-jarig meisje in Frankrijk. Zij had sinds haar 4de leukemie, opgelopen doordat haar moeder ten tijde van de zwangerschap in een bloemenzaak werkte. Haar moeder ontdekte dat een bos bloemen 43 verschillende soorten gif bevat. Het Franse fonds voor pesticideslachtoffers stelde officieel vast dat het meisje kanker had gekregen door het werk van haar moeder.
,,Door die rechtszaak in Frankrijk moest ik iets met de leukemie van mijn zoontje. Ik heb aan de bel getrokken bij tal van instanties: van de provincie tot de GGD en het RIVM. Het is niet vast te stellen dat de bloemsierteelt invloed heeft gehad op de gezondheid van ons zoontje. De vermoedens en verbanden stapelen zich wel op. Tot deze onderzoeken naar bestrijdingsmiddelen uitsluitsel bieden, moet er niet gespoten worden, vind ik.’’
