Nog één keer festival Soundsofmusic in Groningen. Frits Selie (65): 'Luisteren is een verantwoordelijkheid'

,,Nieuwsgierige oren, daar gaat het om bij Soundsofmusic”, zegt Frits Selie (65). ,,Open luisteren”, preciseert de programmeur van festival voor nieuwe, actuele muziek. ‘Door te luisteren verandert er iets in de wereld’, citeert hij de Amerikaanse componiste Pauline Oliveros. ‘Dat maakt je verantwoordelijk voor hoe je luistert.’ Selie: ,,Het is een bewuste daad die een open houding vereist.”

We leven in een cultuur waarin de nadruk ligt op spreken, je mening geven, zelfprofilering. Kortom: op zenden. Maar om gehoord te kunnen worden, moet er ook geluisterd worden. Hoe doe je dat? Voor antwoorden op die vraag nodigde Selie filosofe Miriam Rasch uit voor de 35ste editie van zijn festival. In haar onlangs verschenen essaybundel Luisteroefeningen houdt zij een pleidooi voor ‘goed luisteren’.

En dat vraagt onderdompeling, aandacht, tijd, zegt Rasch in haar boek. Het veronderstelt het tussen haakjes zetten van jezelf en beseffen dat je als luisteraar mede bepaalt wat je hoort. Rasch pleit voor concentratie en nieuwsgierigheid, aandacht zonder oordeel, ontvankelijk zijn. In het dagelijks leven, in het publieke debat, op social media, maar ook bij het luisteren naar muziek.

In onze online samenleving is er meer muziek dan ooit tevoren, zegt Selie. Door streamingdiensten en kanalen als YouTube is bijna alles direct beschikbaar. ,,Maar door de macht van de muziekindustrie, de invloed van marketing, programmeurs die eerst naar de clicks op internet kijken, en manipulatieve algoritmes is het luisteren ook genivelleerd.”

Voor je het doorhebt, kom je niet meer uit je eigen bubbel. ,,Veel mensen luisteren niet meer vrij, maar geregisseerd”, stelt Selie. ,,Je wordt in een bepaalde richting geduwd. Dat maakt het oppervlakkig.” Soundsofmusic zet daar luisteren als bewuste, empathische en verdiepende handeling tegenover. ,,We willen loskomen van de machtspatronen en beïnvloeding van de industrie, een vrije ruimte creëren waarin je open kunt luisteren.”

Al sinds de eerste editie van Soundsofmusic in 1991, die aan de Amerikaanse componist Morton Feldman was gewijd, staat die vrije ruimte centraal. ,,Met als uitgangspunt dat luisteren een verantwoordelijkheid is. Dat is altijd de kern van het festival geweest.” Door vernieuwende en geëngageerde muziekmakers uit te nodigen en ervaringen te bieden die anders zijn, wordt het publiek uitgenodigd om buiten de eigen kaders en luisterpatronen te treden.

Selie heeft zelf aan den lijve ervaren hoe verrijkend dat kan zijn toen hij, dankzij pianiste Anita van Groningen à Stuling, in aanraking kwam met de muziek van Morton Feldman. Het vormde de opmaat naar het festival, dat hij in 1991 samen met haar opzette. ,,Daarvoor luisterde ik vooral naar jazz en progressieve popmuziek. De muziek van Feldman heeft me echt veranderd.”

Feldmans muziek doet iets met je tijdsbeleving, zegt Selie. ,,Die verandert existentieel. Muziek gaat sowieso over tijd, maar vaak is het heel gestructureerd. Zo is de beat van hiphop ongeveer gelijk aan je hartslag.” Bij Feldman gebeurt iets anders. ,,De muziek gaat niet vooruit maar achteruit. Buitengewoon. Ik wist niet dat dat mogelijk was. Door Feldman ging ik luisteren op een manier zoals ik nog nooit had gedaan.” Naar de schoonheid van klanken zelf bijvoorbeeld.

,,Heel veel spannende ontwikkelingen spelen zich bij hem af op een heel minimaal, licht verschuivend, subtiel niveau. Je moet heel ontvankelijk luisteren wil je al die gradaties horen.” Zo’n open houding is juist in deze tijd heel belangrijk, denkt Selie. ,,Het kan verdieping aanbrengen, introspectie op gang brengen, minder polariseren. Dat klinkt misschien filosofisch en naïef idealistisch. Maar dat is de rol die wij proberen te spelen met ons bescheiden festival. Dat zien wij als onze verantwoordelijkheid.”

Selie heeft er weinig ruchtbaarheid aan gegeven, maar de komende editie van Soundsofmusic is tevens de laatste. ,,We vertellen nog één keer ons verhaal over muziek”, zegt Selie, die het festival al jarenlang samen met producent Bob Klaassen realiseert. Voor het eerst duurt Soundsofmusic zelfs zeven dagen. ,,Het is inhoudelijk zwaarder dan anders. Best een stevig muzikaal statement.”

Hij kijkt uit naar de komst van vooraanstaande mediacomponisten als Michael Beil en Brigitta Muntendorf. ,,Er is ook muziek van vertrouwde Soundsofmusic-componisten als John Zorn, Tom Johnson en Frederic Rzewski. Daarnaast biedt de muziek van Catherine Lamb, Eliane Radigue en Klaus Lang zeer actuele ‘deep listening’-ervaringen: geen heftige muzikale prikkels of ontwikkelingen, maar focus op de klanken zelf. Mindful luisteren.”

Een festival voor nieuwe muziek organiseren is sysifusarbeid, erkent Selie. ,,Het is steeds weer opnieuw proberen. Maar het is wel nodig om het te doen, dat zoeken naar verdieping en echt luisteren. Dat is toch óók een kern van muziek, onmisbaar naast de overvloed aan entertainment. Er moet ruimte blijven voor reflectie, introspectie en empathie, ook al raakt het steeds meer ondergesneeuwd in deze tijd.”

Het is tijd dat anderen het stokje overnemen, zegt Selie. ,,Iets begint en houdt ook op.” Nieuwe initiatieven in het Noorden zijn er vooralsnog niet. Voor belangstellenden heeft Selie een welgemeend advies. ,,Kies je eigen weg, je eigen positie en doe het op jouw manier. Creëer opnieuw die vrije ruimte. Wij hebben laten zien dat het kan, ook in Groningen.”