Hanna Shybayeva (45) strijdt met in Groningen opgenomen muziek tegen de dictatuur in haar geboorteland. 'Ik moest dit doen'

„Het was geen makkelijke beslissing om zo’n tekst te schrijven”, vertelt Hanna Shybayeva. „Ik heb het nog nooit zo expliciet opgeschreven. Maar ik moest dit doen.”

In het tekstboekje bij haar opname van The People United Will Never Be Defeated!, een pianocyclus van Frederic Rzewski, beschrijft de Belarussische pianiste de situatie in haar geboorteland, waar de oppositie gevangen zit, wordt vermoord of domweg verdwijnt.

„Van een aantal mensen weten vrienden, familie of advocaten niet waar ze gevangen zitten en of ze nog leven”, zegt Shybayeva (45), die Belarus in 1999 verruilde voor Nederland. „Dat gebeurt in een land in het midden van Europa. Hoe kan dat?”

De massale protesten tegen dictator Aleksandr Loekasjenko in 2020 en de genadeloze repressie die daarop volgde en in Belarus nog steeds aan de orde van de dag is, vormden voor Shybayeva de aanleiding om zich uit te spreken. „Het is een beetje op eieren lopen, maar ik kan niet niks doen.”

Ze richtte samen met andere musici Music for Belarus op. En nu is er dus dit album, dat ze heeft opgedragen aan alle mensen die opkomen tegen onderdrukking, machtsmisbruik en onrecht. „Niet alleen op de plekken waar je veel over hoort, maar ook al die landen die economisch of geopolitiek minder belangrijk zijn.”

Rzewski’s muziek, 36 variaties op een bekend Chileens lied, die de Amerikaanse componist in 1975 schreef als muzikaal protest tegen dictator Augusto Pinochet, is daarvoor een ideaal vehikel. In de cadenza, het deel waarin de pianist kan improviseren, verwerkte Shybayeva zelfs enkele Belarussische protestliederen.

„Het is zo’n werk dat je als pianist een keer in je leven moet spelen, maar het is ook een heel moeilijk stuk”, zegt Shybayeva. „De protesten in 2020 vielen samen met corona, waardoor ik ineens veel meer tijd had dan normaal. Ik wilde me als musicus uitspreken over Belarus en dan er is geen toepasselijker muziek.”

Na afloop kreeg Shybayeva te horen dat The People United Will Never Be Defeated! veel toegankelijker is dan Bach. ,,Dat is ook echt zo! Het is heel emotionele muziek die direct tot het hart spreekt. En alles zit erin: romantiek, minimal music, jazz, wereldmuziek, improvisatie. Ik weet zeker dat het zich over 100 jaar een belangrijk plek heeft verworven in de muziekgeschiedenis.”

Op 2 november 2023 speelde Shybayeva het stuk van ruim een uur in de Lutherse kerk in Groningen tijdens het nieuwemuziekfestival Soundsofmusic. Die magistrale uitvoering is nu uitgebracht op label TRPTK. ,,De programmeur van het festival, Frits Selie, is de drijvende kracht achter deze uitgave. Zonder zijn steun was het niet gelukt.”

In november komt Shybayeva terug naar Groningen. Dan speelt ze op SoundsofmusicThe Turner Etudes van de Amerikaanse componist John Zorn. ,,Dat is een beetje te vergelijken met Rzewksi. Zorn combineert ook veel elementen, maar wel vanuit de jazz. En zonder de politieke lading. Maar dat hoeft ook niet elke keer.”