Als er iemand in mijn directe omgeving overlijdt, en vooral als dat zoals onlangs plotseling gebeurt, dan wordt, hoe gek dat misschien ook klinkt, dikwijls een zekere nieuwsgierigheid in mij wakker.
Vragen als: wat weet ik van de overledene en wat niet en wat zou ik nog willen weten, komen dan op.
Luisteren naar wat tijdens een herdenking of begrafenis wordt verteld over hem of haar, bevredigt een deel daarvan, maar nooit meer dan een deel en vrijwel altijd een zeer beperkt deel. Om het in de woorden van mijn collega Valentine Winsey in haar boek Yourself as History (Jij zelf als geschiedenis) te zeggen: Wij mensen zijn als ijsbergen. Meer dan 90 procent van ons leven, onze ervaringen, herinneringen en gevoelens gaan of blijven verborgen onder het oppervlak van de zee van onze alledaagse beslommeringen. Al wat anderen van ons lijken te weten en wij van hen is wat we van elkaar hebben gezien en gehoord in onze dagelijkse omgang.
Van de meeste mensen kennen we het verhaal van hun leven niet
Ik overdrijf daarom niet als ik zeg dat van de meeste mensen die we begraven, ook al hebben we jaren deel uitgemaakt van elkaars leven, werk en relaties, we het verhaal van hun leven niet of maar heel beperkt kennen. Dat geldt bijvoorbeeld voor onze ouders, zoals is gebleken uit het project In Gesprek met je Ouders. Handleiding voor je belangrijkste interview dat vijf jaar geleden op deze plaats begon en inmiddels in tal van ouder-kindrelaties navolging heeft gekregen en nog. En niet zelden op tijd.
Dat wil zeggen dat ouders en (volwassen) kinderen met elkaar in gesprek zijn gegaan in het besef dat het nog bij leven kon of kan. En daardoor elkaar beter hebben leren kennen en meer waarderen. In de woorden van nogal wat ouders en kinderen: we zijn daardoor veel minder vreemden voor elkaar geworden.
Sta open voor de gevoelens die daarmee gepaard gaan
Maar het is ook op basis van deze en soortgelijke feedback van ouders en kinderen, dat ik me ben gaan realiseren dat een van de belangrijkste uitnodigingen die wij mensen aan elkaar kunnen doen als ouder, kind, vriend, collega, kennis, enzovoorts, deze is: ‘Vertel me het verhaal van je leven’. Dus niet ‘Interview óf bevraag me met behulp van een tevoren opgestelde reeks vragen’ maar ‘nodig me uit het verhaal van mijn leven zo spontaan en authentiek mogelijk aan je te vertellen, zowel wat betreft mijn verleden, heden als toekomst’. En vraag naar en sta zoveel mogelijk open voor de gevoelens die daarmee gepaard gaan.
Naar iemands levensverhaal luisteren doordat diegene dit in eigen woorden en gevoelens vertelt, is hem of haar en jezelf vollediger leren kennen. Want het is zoveel mogelijk ervaren wat de ander ervaart of heeft ervaren. En hoe meer jij van anderen ervaart hoe meer jij ook van jezelf ervaart (= bewust wordt). Anders gezegd, zorg ervoor dat je levensverhaal zoveel mogelijk berust op deze drie pijlers: 1) Vertellen wat de hoogtepunten in je leven zijn (geweest); 2) Vertellen wat de dieptepunten in je leven zijn (geweest) en 3) vertellen wat de keerpunten in je leven zijn (geweest). Een betere manier om elkaar en jezelf echt te leren kennen, is er eigenlijk niet.
