'Motieven en opbouw leken volgens AI verwant aan De donkere kamer van Damokles van W.F. Hermans, verrassend genoeg juist het boek dat me liefhebber van literatuur had gemaakt.' Foto: Shutterstock
Schrijver Gerard Stout stelde de proef op de som en vroeg ChatGTP voor hem een boek te schrijven. Uiteindelijk schreef hij het toch zelf, maar hij liet AI meelezen en was verrast door het commentaar dat hij kreeg.
Honderdduizenden schrijvers streven ernaar om een interessant, boeiend en intelligent werk te schrijven. Weinigen slagen er echter in om door de selectie van de vele uitgevers te komen.
Dagelijks ontvangen uitgevers tientallen manuscripten, en de selectie is streng. Wie mee mag doen, moet vaak zelf bijdragen aan de uitgavekosten. De tijd dat uitgevers het financiële risico namen voor nieuwe en onbekende auteurs is voorbij.
Een deel van de kosten van elk boek bestaat uit redactiewerk. Een redacteur stroomlijnt de zinnen, controleert of de volgorde van de hoofdstukken past bij het verhaal, corrigeert stijl- en spelfouten, geeft suggesties om het verhaal sterker te maken, schrapt herhalingen en verwijdert, in overleg, puberale passages. Kortom, de redacteur is een kritische lezer met verstand van zaken.
Dertien in een dozijn
Het werk van een redacteur kan heel goed, of zelfs beter, worden gedaan door kunstmatige intelligentie (AI). Wie geen schrijverstalent heeft, kan een roman, essay of brief laten schrijven door AI.
Het resultaat valt vooralsnog in de categorie dertien in een dozijn; lectuur met veel van hetzelfde. Wie talent heeft maar geen meelezer kan vinden, heeft in AI een uitstekende partner om een eigen literair geluid te laten horen.
In een andere stijl?
Ik schreef een roman, Rosy. Oorspronkelijk wilde ik deze detective, als experiment, geheel door ChatGPT laten schrijven, na een korte instructie in de geest van: „Schrijf hoofdstuk 1 met een gepensioneerd rechercheur met beginnende Parkinson, die een lijk vindt in het Stieltjeskanaal. De dode is een lesbische vrouw van in de vijftig, oud-wethouder en tegenstander van lelieteelt.”
Eenmaal begonnen met deze prompt, vergat ik AI. Ik schreef zelf het hoofdstuk en het vervolg. AI zette leestekens op de goede plek en veranderde soms de woordvolgorde. Mijn dialectachtergrond kwam af en toe tevoorschijn.
ChatGPT vroeg of ik het hoofdstuk in een andere stijl wilde. Die andere, populaire stijl betekende een overdaad aan mooie zonsopkomsten, ruisende bossen, kwinkelerende mussen en meer opvulling die vreemd is aan mijn boeken. Ik vond LeChat Mistral, AI uit Frankrijk, minder bemoeizuchtig en met meer respect voor privacy.
Een hoop vragen
Interessanter dan de taalcorrecties, die deels te ondervangen zijn met spellingcontrole, zijn de analyses. Soms waren analyses langer dan het hoofdstuk zelf.
Wat is de opbouw van het verhaal? Wat is het karakter van de hoofdpersonen? Wat is de ontwikkeling van het verhaal? Is het een thriller of een psychologische roman? Welke rol speelt het landschap? Zijn er parallellen met (wereld)literatuur? Hebben de personen enige diepgang, of zijn het platte figuren?
AI gaf na een eenvoudige vraag („Graag een analyse van het boek.”) een uitgebreid verslag van zaken die ik me niet bewust was, maar wel herkende. Binnen een minuut kreeg ik een overzicht over identiteit, religie, trauma, kunst, erfgoed en relaties in de roman.
De rondrit van de hoofdpersoon door Drenthe en Twente werd vergeleken met een pelgrimage. Motieven en opbouw leken verwant aan De donkere kamer van Damokles van W.F. Hermans, verrassend genoeg juist het boek dat me liefhebber van literatuur had gemaakt.
Aanscherpen
Met die kennis van een virtuele meelezer kon ik mijn roman aanscherpen. Ik kreeg zicht op het onderliggende netwerk. „Als je de saxofonist ook in hoofdstuk 3 vermeldt, komt die krachtiger en verrassender bij de lezer over in hoofdstuk 18. Zal ik dat voor je aanpassen?”
Mijn antwoord: „Ik schrijf mijn eigen verhaal. Dank voor de suggestie.” ChatGPT: “Prima, zo hoort het.”
ChatGPT weigerde een hoofdstuk. Over seks en religie wil ChatGPT niet alles weten. Na mijn geruststelling analyseerde ChatGPT alsnog het hoofdstuk en plaatste de buitenissigheden in het geheel.
AI als kritische redacteur
AI levert (nog) geen literatuur. Datzelfde geldt voor veel schrijvers. Wie een gelaagd verhaal wil vertellen, kan veel baat hebben bij een erudiete meelezer. AI is dan niet anders dan een kritische redacteur voor een schrijver die zelf blijft denken en schrijven.
