AI rukt ook in de advocatuur op. Hoe zit het met de geheimhouding?

Opwinding in de juridische wereld. Vorige maand heeft een kantoor in Engeland officieel goedkeuring gekregen voor het verlenen van diensten op basis van kunstmatige intelligentie. Garfield.Law Ltd gaat bedrijven helpen bij het voorbereiden en afhandelen van rechtszaken die samenhangen met het innen van schulden.

Eerder dit jaar werd in Nederland, bij wijze van proef, door de Rechtbank Rotterdam met behulp van AI een strafvonnis opgesteld. Daarbij werd door het computerprogramma nog geen straf bepaald, maar de betrokken rechters waren enthousiast — vooral over de structuur van het vonnis en de efficiëntie.

Net als overal wint artificial intelligence (AI) ook in de advocatuur terrein. Advocaat straf- en medisch tuchtrecht Niek Heidanus uit Groningen heeft het een paar keer gebruikt, met wisselend succes. Drie keer noemde het uitspraken van de Hoge Raad die totaal niet vindbaar waren. Eén daarvan leek heel relevant voor een cliënt, maar bleek verzonnen. ,,Als ik dat had gebruikt, had ik een belachelijke fout gemaakt.”

De impact van AI op de juridische sector is volgens Heidanus onvermijdelijk. ,,AI bespaart geld en tijd. Er zullen minder advocaten en rechtbankmedewerkers nodig zijn. Maar uiteindelijk kan onze rechtsstaat niet zonder menselijke afweging. Een robot mist het vermogen tot genuanceerd denken. In eenvoudige zaken kan AI helpen, maar bij complexe belangenafwegingen blijft de mens onmisbaar.”

Op zijn kantoor wordt AI inmiddels omarmd. ,,Ik heb een cursus gevolgd. Eerst was ik sceptisch, nu zie ik de voordelen. Het is een krachtig hulpmiddel, maar ons werk blijft maatwerk, waarin persoonlijke omstandigheden een grote rol spelen.”

Over de vraag of burgers met AI zijn werk als advocaat straks kunnen overnemen, is Heidanus kritisch. ,,Wie denkt het zelf wel te kunnen, onderschat wat er allemaal bij komt kijken. AI kan helpen met huiswerk, maar niet met het vinden van wat écht belangrijk is.”

De Groningse bestuursrechtadvocaat Anna Kwint werkt inmiddels bijna dagelijks met AI. Ze merkt dat het haar communicatie met cliënten verbetert. Toch ziet Kwint ook beperkingen. ,,AI is nog niet in staat om bestuursrechtelijke besluiten te toetsen op zorgvuldigheid en motivering. Het kan geen documenten combineren of zelfstandig juridische conclusies trekken.”

Volgens haar is precisie cruciaal bij het gebruik van AI. ,,Je moet echt weten waar je mee bezig bent. Laatst had ik een vraag over huurrecht — een terrein waar ik minder in thuis ben. Dan durf ik AI niet blindelings te vertrouwen.” Ze waarschuwt voor het risico van ‘hallucinaties’: ,,AI wil je pleasen en verzint soms informatie. Dat kan gevaarlijk zijn als je niet alles controleert.”

De grootste impact ziet Kwint in de tijdsbesparing. ,,Ik factureer per zes minuten. Als AI een mail schrijft die mij normaal twaalf minuten kost, bespaart dat de cliënt geld.” Ook zijn er voordelen voor haar secretaresse: ,,Mijn teksten controleren gaat sneller en foutloos.”

Toch blijft ze kritisch. ,,AI kan geen cliënt geruststellen, geen vertrouwen opbouwen. Dat is de kern van ons werk.” Haar man, een illustrator, is inmiddels door AI vervangen. ,,Maar in de advocatuur blijft de menselijke factor essentieel. AI ondersteunt, maar vervangt ons niet.”

Eef van de Wiel, deken van de Orde van Advocaten in Noord-Nederland, voegt daar een paar bedenkingen aan toe. ,,Wat ik mij afvraag, is of de geheimhouding goed is geregeld. AI leert van waarmee het wordt gevoed. Ik ben er nog niet gerust op dat de programma’s op de juiste wijze omgaan met alle informatie die wordt ingevoerd. Zelfs als je anonimiseert, zijn sommige zaken goed herleidbaar.”

Het probleem is dat de ontwikkelingen erg snel gaan, zegt Van de Wiel. ,,Als toezichthouder loop ik achteraan. Eerst doen mensen het fout en dan moet ik er iets van vinden. Ik zie nu klachten tegen advocaten binnenkomen die door de klager met behulp van AI zijn geschreven. Daar word ik niet blij van. Alsof er een dronken man aan het woord is — het gaat maar door, pagina’s lang. En dan moet ik er iets van vinden.”

De Nederlandse Orde van Advocaten heeft inmiddels wel een standpunt geformuleerd over het gebruik van AI door advocatenkantoren. Grof samengevat komt het erop neer dat AI een ontwikkeling is waar rekening mee gehouden dient te worden, en dat de rol van de mens daarin bepalend moet zijn. Van de Wiel: ,,Ik ben het er volledig mee eens, ik heb geen ander standpunt. Maar het had net zo goed geschreven kunnen zijn door AI.”

AI gaat niet meer weg en zal routinehandelingen overnemen, verwacht de deken in Noord-Nederland. ,,Wij zullen daar als gezamenlijke dekens een standpunt over moeten innemen — dat hebben we nu nog niet. Daarbij zal serieus moeten worden nagedacht over de geheimhouding, want hoe dat nu is geregeld, is onduidelijk. Los daarvan: je kunt AI gebruiken, maar je moet zelf heel goed blijven nadenken.”