Partijloze ministers vinden die boven partijen staan, dat wordt de kunst voor het programkabinet

Politicoloog Kees Aarts van de Rijksuniversiteit Groningen was onder de indruk van de diepgravende analyse van informateur Kim Putters, over dat er een kabinet op afstand van de politiek nodig is om de grote beleidsproblemen aan te pakken.

Maar of het wat wordt met Putters’ extraparlementaire ‘programkabinet’? De aandacht van pers en publiek gaat toch vooral uit naar de ‘poppetjes’ en het feit dat Wilders geen premier wordt.

,,Vroeger lukte het misschien gemakkelijker om kandidaten te vinden die boven de partijen staan’’, meent Aarts. ,,In een tijd met meer afstand tot de politiek, waardoor mensen eerder het idee hadden dat het toch wel bekwame mensen waren daar in Den Haag. We leven nu in een andere tijd waarin het veel moeilijker is mensen te vinden zonder duidelijk profiel. In de mediacratie is het publiek minder geneigd te geloven dat iemand echt objectief is. Het maakt, zeg maar, nogal uit of je bij een VVD’er als Ed Nijpels uitkomt of Johan Remkes.’’

In de provincie Groningen is vorig jaar al geëxperimenteerd met een partijloze bestuurder, na de enorme verkiezingswinst van de Boer Burger Beweging afgelopen voorjaar. De BBB vroeg partijloos gedeputeerde Susan Top in het provinciebestuur. De voormalige secretaris van het Groninger Gasberaad was in het verleden betrokken bij D66 maar had geen duidelijk politiek profiel, en staat in Groningen toch vooral bekend als voorvechter van de gedupeerden van de gaswinning.

De reacties in de provinciale politiek zijn tot nu toe lovend. Top kreeg in juli unanieme steun in de Staten, terwijl andere gedeputeerden toch wel een pesterig tegenstemmetje kregen. Er is statenbrede lof over haar dossierkennis, openheid en inzet. In vergaderingen prijzen statenleden haar de hemel in met woordgrapjes als ,,deze gedeputeerde is Top’’ of ,,Top is een topper’’.

Maar zijn er landelijk ook zulke mensen te vinden? De voorbeelden van succesvolle ‘extraparlementaire kabinetten’ zijn alweer van een behoorlijke tijd geleden. Telkens na een verkiezingsuitslag die de verhoudingen flink over de kop gooide.

In 1913 was het Cort van der Linden die na een nederlaag van de christelijke partijen met liberalen een kabinet vormde dat in gesprek ging met de nieuw opgekomen sociaaldemocraten. In 1959 was het De Quay die een ministersploeg leidde nadat de jarenlange rooms-rode samenwerking was gestrand. En in 1973 kwam het kabinet-Den Uyl op het bordes waarin ministers van christelijke huize op persoonlijke titel kwamen.

,,Het is een uitweg om na een politieke verschuiving toch een kabinet te krijgen dat breed gedragen wordt’’, zegt Aarts. Dat is nu alleen extra moeilijk omdat met name de VVD van te voren al koerste op een rechts kabinet, en partijen die dat ook wilden een grote meerderheid kregen. Andere opties zoals met GL-PvdA zijn daardoor uitgesloten.

De vier partijen PVV, BBB, VVD en NSC zijn tot elkaar veroordeeld. Maar de onderlinge verhoudingen zijn niet erg goed. ,,Je merkt steeds dat ze met een schuin oog naar de volgende verkiezingen kijken’’, merkt Aarts. ,,Als je iets wilt bereiken als coalitie, moet je toch bereid zijn elkaar diep in de ogen te kijken. Het is nu nog erg wankel.’’

Als ze het eens kunnen worden over hun plannen met migratie, bestaanszekerheid, financiën en buitenlands beleid, zullen ze toch een keer ministers moeten vinden. ,,De vraag is of die beoogde ministers wel gevonden worden, als die ministers zich tegelijkertijd moeten verbinden aan een akkoord op hoofdlijnen én constant in de gaten worden gehouden door de vier partijleiders in de Kamer’’, zegt Aarts. ,,Dat zal nog spannend worden.’’