In hun strategie om de PVV op afstand te zetten, treffen VVD, NSC en BBB nu Geert Wilders | analyse

De parlementaire geschiedenis kent een nieuw woord: programkabinet. Informateur Kim Putters ziet in ,,deze nieuwe en eigensoortige samenwerkingsvorm’’ met een ,,dun regeerakkoord’’ de ,,enige manier om tot een kabinet te komen’’ tussen PVV, VVD, NSC en BBB.

Putters wil dat de vier starten met de inhoudelijke onderhandelingen, deelde hij donderdagmiddag in zijn eindverslag. Het moet leiden tot een ‘beknopt hoofdlijnenakkoord’. Een nieuwe kabinetsploeg moet dit akkoord omzetten in een ‘regeerprogramma’, dat leunt op steun van de Tweede Kamer.

Het is pionieren, erkende de informateur. Na een maand praten over de kabinetsvorm concludeerde Putters dat voor een meerderheidskabinet of een minderheidsvariant met gedoogrol ,,geen steun’’ is bij de vier. Van de voorlopige oppositie hoeven PVV, VVD, NSC en BBB ook niets te verwachten.

Een ‘vruchtbare politieke samenwerking’ kent volgens Putters en de vier partijen maar één weg: in extraparlementaire vorm.

Mochten de formerende vier tot een deal komen, zal een formateur ‘van buiten’ een kabinetsploeg moeten samenstellen. Een nieuwe minister-president wordt pas daarna gekozen. Putters ‘acht het verstandig’, staat in zijn verslag, dat wordt gekeken ,,naar een goede mix, evenwicht en samenstelling’’, waarbij de helft van de kabinetsploeg ‘van buiten’ de politiek komt. Hij wil zo ,,politieke en maatschappelijke binding’’ kweken.

Putters ziet de kabinetsvorm als passend bij de tijdsgeest. Het wantrouwen in de politiek is groot, de onderlinge verhoudingen op het Binnenhof slecht. De verkiezingsuitslag schreeuwt om een nieuwe afslag, proefde Putters. Vooral NSC stelt een grotere afstand tussen Tweede Kamer en kabinet voor.

Het voorgestelde pad vertelt ook het verhaal van het broze vertrouwen tussen PVV, VVD, NSC en BBB onderling. De partijen zoeken ieder voor zich een route die ze aan hun eigen achterban kunnen uitleggen.

De PVV wil koste wat kost regeren, herhaalde leider Geert Wilders meermaals na zijn klinkende verkiezingszege. Hij vindt BBB blindelings aan zijn zijde, maar zo vertrouwd wilden VVD en NSC zich nog niet tonen met de PVV.

Beide partijen verzetten zich op hun eigen manier in een innige samenwerking met de anti-rechtstatelijke PVV. VVD-leider Dilan Yesilgöz wilde niet onder Wilders in een kabinet stappen, NSC-leider Pieter Omtzigt moet eigenlijk niets van Wilders’ PVV hebben.

In hun strategie om de PVV op afstand te zetten, treffen ze nu Wilders. Omtzigt is al jaren voorstander van de nieuwe kabinetsvorm, VVD wilde alleen instappen als NSC meedeed. Wilders hengelde beide binnen door afstand te doen van een eventueel premierschap, zo deed hij voorkomen. De opgeworpen blokkades zijn neergehaald door de partij voor wie ze waren opgetrokken.

De partijen etaleren daarmee niet alleen hun wil om samen te werken, ze houden elkaar in een politieke wurggreep – nog voor er over de inhoud is gesproken. Geert Wilders illustreerde dat donderdag meteen: dat hij geen premier wordt, vond hij ,,ondemocratisch’’ en ,,staatsrechtelijk onjuist’’, en dat mocht iedereen weten – maar hij stemde er binnenskamers wél mee in. Hij zette de drie andere partijen daarmee in hun hemd.

Kim Putters speelde in zijn presentatie omhuld in op de verhoudingen die hij aantrof. In zijn woorden klonk de grootste uitdaging voor de komende tijd. ,,Bij een kabinet dat extraparlementair tot stand komt’’, sprak hij tegenover de parlementaire pers, ,,is het team erachter cruciaal’’.