Henk Nijboer presenteerde donderdag zijn definitieve plannen voor de sociale agenda van Groningen en Noord-Drenthe. Foto: Corné Sparidaens
Wat is er nodig om het aardbevingsgebied in Groningen en Noord-Drenthe er weer bovenop te helpen? Kwartiermaker Henk Nijboer presenteert donderdag zijn Sociale Agenda. Rode draad: je kunt miljarden in de regio pompen, maar écht herstel lukt alleen als de Groningers en Drenten er zelf in geloven.
Een jaar is hij nu onderweg in het aardbevingsgebied. Als Henk Nijboer alle plannen en voorstellen bij elkaar optelt die hij op zijn rondgang door de regio kreeg aangereikt, was zijn budget al bij voorbaat vijf of zes keer verzegd. Zelfs een pot van 3,5 miljard euro is niet oneindig. Nijboer legt uit hoe hij uit de waaier van wensen zijn keuzes maakte.
De Sociale Agenda die kwartiermaker Henk Nijboer donderdag presenteert, is een van de drie pijlers onder Nij Begun, het in totaal 22 miljard kostende herstel- en versterkingsprogramma waarmee de Rijksoverheid Groningen en Noord-Drenthe wil compenseren voor de ingrijpende gevolgen van zestig jaar gaswinning. Met die ‘ereschuld’ geeft Den Haag de regio dertig jaar tijd om zichzelf bij de haren uit het moeras te trekken.
Herstel, economie en sociale agenda
Daarvoor is er in de eerste plaats een Herstel Agenda: om eindelijk de schade aan huizen weg te werken, na jaren van gekmakend gesoebat over herstel en versterking. In maart volgt nog een Economische Agenda: om de traditioneel zwakke economische structuur van het gebied te versterken. En vanaf nu ligt er dus, ten derde, die Sociale Agenda: voor het herstel van de ‘scheuren’ in de mensen en de wonden die de aardbevingen hebben geslagen in de lokale dorps- en wijkgemeenschappen.
Zestien maatregelen heeft Nijboer gebundeld in zijn Sociale Agenda, verdeeld over vier hoofdthema’s. Allemaal punten waarop de regio traditioneel (ver) achterblijft bij het landelijke gemiddelde. Achterstanden die door de aardbevingen de afgelopen jaren nog eens erger zijn geworden, wat zich uit in zowel de gezondheidsscores, de armoedelijstjes en de schoolprestaties, als in de leefbaarheid.
‘Unieke kans om gebied verder te helpen’
Het zijn even grote als weerbarstige thema’s. Nij Begun is het grootste overheidssteunprogramma ooit in Nederland. Maar hoe zorg je er nu precies voor dat Groningen en Noord-Drenthe daarmee ook echt blijvend aanpikken bij de rest van het land? „We hebben nu een unieke kans om het gebied structureel verder te helpen”, benadrukt Nijboer nog maar eens. „Er is dertig jaar geld, wettelijk vastgelegd.”
Het zwaartepunt van de Sociale Agenda ligt bij het onderwijs. Of zoals kwartiermaker en voormalig PvdA-Kamerlid Nijboer het benoemt: kansen voor kinderen. Veruit het meeste geld uit de pot, bijna 54 miljoen per jaar, gaat daar naartoe. Binnen dertig jaar, ofwel binnen één generatie, moeten kinderen die in de aardbevingsregio worden geboren, dezelfde kansen in het leven hebben als leeftijdsgenoten elders in het land.
Henk Nijboer. Foto: Corné Sparidaens
‘Stress thuis is groot probleem voor kinderen’
Nijboer zet daarom in zijn Sociale Agenda zwaar in op de ‘verrijkte schooldag’: twee uur extra voor sport- en cultuuractiviteiten op de basisschool. Het zet kinderen letterlijk en figuurlijk steviger in hun schoenen. En dat is geen overbodige luxe in het aardbevingsgebied, waar veel ouders niet alleen kampen uitzichtloze schade- en versterkingsdossiers, maar vaak ook met schulden, geestelijke nood en soms ook nog verslavingsproblematiek.
„Voor veel kinderen is stress thuis echt een groot probleem”, ziet Nijboer. Daar zoekt de Sociale Agenda ook een antwoord op met onder meer brugfunctionarissen op de basisschool en sociale conciërges in het middelbaar onderwijs. Zij moeten leerlingen, ouders en leerkrachten helpen dealen met hun dagelijkse sores.
„Soms kan een luisterend oor al helpen voorkomen dat kinderen of jongeren vastlopen”, stelt Nijboer: „Een beetje love, care en tenderness zoals ik het een leerkracht hoorde samenvatten. Net even íets meer steun als je ouders bijvoorbeeld in scheiding liggen. Ik heb veel indringende verhalen gehoord van jongeren die zich daarin alleen voelen staan.”
Ook met 3,5 miljard scherpe keuzes nodig
Nij Begun geeft met die 3,5 miljard (lees: jaarlijks 100 miljoen voor de komende drie decennia) ruimte om bij zulke problemen in de bres te springen waar dat tot dusver normaliter niet kan. Evengoed: het geld reikt ook weer niet tot in de hemel. Niet alle grote kwesties laten zich met een zak geld wegtoveren.
„We moeten scherpe keuzes maken”, zegt Nijboer over zijn Sociale Agenda. „Júist omdat we dingen structureel willen veranderen.” Neem de jarenlange verschraling van het streekvervoer. „Dat is een groot probleem dat de bereikbaarheid van onderwijs en voorzieningen echt beperkt voor veel mensen in onze regio. Maar als we met Nij Begun gaten gaan stoppen die de landelijke overheid laat vallen, versnippert het geld en halen we niet de grote doelen die we ons gesteld hebben.”
Een vergelijkbaar dilemma is de grote schuldenproblematiek in Groningen en Noord-Drenthe. Landelijk staat 7,3 procent van de huishoudens structureel in het rood, in veel Nij Begun-gemeenten ligt dat boven de 10 procent met Pekela als koploper met 11,7 procent.
‘Serieus gekeken naar opkopen probleemschulden’
„We hebben serieus gekeken of we alle probleemschulden konden opkopen en kwijtschelden. Dat zou eenmalig 400 tot 500 miljoen kosten. Maar het geeft maar even lucht, want vaak vallen mensen na drie jaar weer terug in het patroon. Bovendien wil je niet de Wehkamps van deze wereld, de kopen-op-kredietbedrijven die deze problematiek mede veroorzaken, met overheidsgeld gaan compenseren.”
Dat is dus níet de weg. In plaats daarvan zet de Sociale Agenda in op hulp die inwoners met probleemschulden ook op lange termijn vooruit helpt. Nijboer wil met regionale kredietbanken en andere schuldhulpverleners een systeem opzetten waarbij mensen die diep in geldzorgen zitten een contract aangaan.
Die aanpak zorgt aan de ene kant voor tijd en rust om het leven op orde te brengen, werk of een opleiding te zoeken en ondertussen zoveel mogelijk schulden af te lossen. In ruil voor die inzet wordt na anderhalf jaar de overblijvende restschuld weggestreept. „Dan sta je er aan het eind van de rit dus echt beter voor.”
Henk Nijboer heeft de sociale agenda voor het aardbevingsgebied af. Foto: Corné Sparidaens
Bewoners Nij Begun-regio zelf aan het stuur
Kern is dat Groningers en Drenten zelf mee aan het stuur staan. Dat principe loopt sowieso als een rode draad door de Sociale Agenda. Bijvoorbeeld ook als het gaat om de leefbaarheid van de directe woonomgeving van de inwoners van het gebied. Met steun en geld voor nieuwe impulsen voor dorps- en wijkcentra of nieuwe ontmoetingspunten op plekken waar die allang zijn verdwenen, wil Nijboer de gemeenschapszin in de regio weer aanjagen.
Want de belangrijkste dragers voor de leefbaarheid van dorpen en wijken zijn de mensen zelf: de lokale gemeenschap. „Daar hebben de aardbevingen de afgelopen jaren een zware wissel op getrokken”, ziet Nijboer. Herstel is alleen mogelijk als ook inwoners de schouders er onder zetten. „Al snap ik heel goed dat mensen die midden in de ellende zitten in hun kapotte huis, dat niet kunnen opbrengen. Ik heb als Kamerlid vaak genoeg om de tafel gezeten met gedupeerden en de wanhoop in hun ogen gezien.”
De weg omhoog inslaan
Toch is de kwartiermaker ervan overtuigd dat het gebied de weg omhoog in kan slaan met de Sociale Agenda. „Mensen weten zelf het beste wat goed is voor hun dorp of wijk. Er zijn nog altijd genoeg inwoners bereid de schouders onder hun gemeenschap te zetten. Mensen zijn nog altijd trots op het gebied, al is die hier de afgelopen jaren zwaar gekrenkt. Dát moeten we weer aanboren, die ‘wille vast as stoal’ zoals dat in het Grunneger volkslied heet.”
„Kijk naar inspirerende bewonersinitiatieven als ‘Wedde dat t lukt’ in Oost-Groningen, of in Drenthe naar Vries. Daar staan tientallen dorpsgenoten voor elkaar klaar. Er ontstaan prachtige activiteiten. Vrijwilligers rijden ouderen naar de huisarts in het buurdorp of koken voor wie dat zelf niet kan. Niet omdat de overheid dat eist in ruil voor subsidie, maar omdat het waarde heeft van zichzelf. Geef vertrouwen dan gebeuren er mooie dingen. Het gáát niet om grote maatschappelijke doelen van de overheid, het echte doel is de gemeenschapszin.”
