Waarom scholen in Groningen extra lessen geven. 'Het opent hun ogen. Dit vergeten ze nooit meer'

Juichend springt Ferry door de gymzaal met een rood lampje in zijn rechterhand. Ferry wint nooit, zei zijn moeder nog. Maar het pico-lampje liegt niet. Hij steekt zijn armen rennend in de lucht:

Dan raast de zwerm 7- en 8-jarige kinderen verder. Om een paard heen, richting de muur, zwenkend naar links en rechts, achter Esmee met een groen lampje aan, die de meute probeert te ontwijken. De kinderen aan de zijkant, die dit keer even niet meedoen, kunnen hun opwinding nauwelijks beheersen. Fayenne maakt de ene radslag na de andere, Eliano doet een soort kozakkendans.

,,Doodvermoeiend’’, lachen drie jongemannen van het Alfa College, afdeling sport en beweging, die deze extra sportles verzorgen op openbare basisschool De Achtbaan in Hoogezand. Een van hen probeert even mee te doen, rent voor de kinderen uit maar wordt meteen ingehaald. ,,Niet eerlijk! Jullie zijn nog jong!’’

Obs De Achtbaan in Hoogezand heeft een zeer hoge ‘schoolweging’, zegt directeur Chiel Mulder even daarvoor in zijn werkkamer in het splinternieuwe schoolgebouw. Het is een multiculturele school met kinderen van alle nationaliteiten. Veel ouders met een lage of soms zelf geen enkele opleiding. ,,De schoolweging gaat landelijk van 20 tot 40. Wij zitten gemiddeld op 38’’, legt Mulder uit.

Daarom krijgt de school extra geld en personeel voor de ‘verrijkte schooldag’. Dat betekent extra begeleiding tijdens de gewone lessen. Opvoedondersteuning voor de ouders tijdens bijeenkomsten op school. En er gaat veel tijd zitten in ‘oriëntatie op jezelf en de wereld’.

Zo zijn groepen kinderen naar het Boomkroonpad bij Drouwen geweest, naar de Fraeylemaborg in Slochteren, naar Kamp Westerbork en zelfs het Anne Frank Huis in Amsterdam. Ze krijgen workshops muziek, dans en koken, een van FC Groningen en van Donar en ze zijn gaan wadlopen.

,,Er zijn kinderen die nog nooit de zee hadden gezien’’, vertelt Mulder. ,,Dan kunnen wij wel lessen geven over weekdieren, maar wat moet je daarmee als een kind niet eens strand en schelpen heeft gezien en gevoeld?’’

Ze gingen naar het Groninger Forum. ,,’Mag je hier echt zomaar naar binnen?’, vroeg een jongetje me. ‘Mag ik hier echt ook met mijn ouders naartoe, mogen zij dit ook zien?’’’

Er zijn kinderen bij die nog nooit Hoogezand uit zijn geweest, zegt Natasja Damkat, leerkracht van groep 8. ,,We gingen naar gitaarles en drumles. Dat krijgen deze kinderen van huis uit niet. Er waren kinderen bij die nog nooit een instrument hadden aangeraakt. Eentje ging meteen spelen, ze kunnen hier zomaar ontdekken dat ze ergens een enorm talent voor hebben.’’

Het opent hun ogen, zegt Damkat met glinsterende ogen. ,,Als je vraagt wat ze hebben gedaan in het weekend is het vaak niks. Het spannendste dat ze hebben meegemaakt is dat een keer het internet uitviel. Wat is er dan mooier om met zo’n groep naar een historisch zeilschip te gaan. Dat ze die houten relingen voelen, aan de touwen kunnen trekken. Een van de ouders zei: ‘Dit vergeten ze nooit meer’.

Dat is ook precies de gedachte achter de rijke schooldag, vertelt Daniëlle Bekkering van Tijd voor Toekomst. Kinderen de ogen openen en laten zien dat er veel meer in de wereld is.

Bekkering was in een vorig leven marathonschaatser en won de ene wedstrijd na de andere. Sinds een aantal jaren werkt ze voor het Healthy Ageing Network Noord Nederland, een organisatie die de gezondheid van inwoners van het Noorden wil verbeteren.

Daaraan valt nog veel te doen want de gemiddelde inwoner wordt ook in Noord-Nederland steeds zwaarder en ongezonder. In gebieden met veel armoede en werkloosheid is de levensverwachting lager dan elders. Mensen in de Veenkoloniën of de noordelijke stadswijken gaan gemiddeld acht jaar eerder dood dan bewoners van Haren en Groningen-Zuid.

Er zijn al talloze onderzoeken gedaan maar het veranderen van de situatie is een kwestie van lange adem. Een van de achterliggende oorzaken lijkt een kwestie van motivatie; mensen die opgroeien in armoede en met weinig mogelijkheden, zien er ook niet zomaar het nut van in om iets nieuws te doen in hun leven, om er iets van te maken. Een Groningse ziekenhuisdirecteur noemde het cynisch het volkslied van Oost-Groningen: ‘Het was niks, het is niks en het zal ook nooit wat worden’.

Die mentaliteit een oppepper geven, dat is een van de ideeën achter Tijd voor Toekomst. 55 scholen zijn nu de eerste stappen aan het zetten om extra lessen te verzorgen. Niet meteen taal en rekenen, want dat wordt al gegeven in de normale lestijd. Maar extraatjes als muziek, sport, techniek, natuur en koken.

Zo kregen vmbo-scholen in Winsum en Appingedam acht extra lessen filosofie. Op het vmbo is normaal geen tijd voor filosofie.

,,De leerlingen waren blij dat er eindelijk ruimte was voor hun eigen mening’’, vertelt initiatiefnemer Eva-Anne le Coultre op de website van het Nationaal Programma Groningen. ,,Filosofie is een belangrijk vak. Je leert goed nadenken, je eigen ideeën formuleren, openstaan voor meningen van anderen. Je leert constructief een gesprek voeren en nieuwe perspectieven zien die je wereld groter maken. De leerlingen hebben echt een sprong gemaakt.’’

Muzikanten en artiesten die naar basisscholen trekken, filosofen naar vmbo’s; de gedachte achter de ‘rijke schooldag’ is ook dat het mes aan twee kanten moet snijden. Kunstenaars kunnen wat verdienen door lessen te verzorgen, leerkrachten krijgen meer tijd zich toe te leggen op hun vaste lesprogramma.

Zo is het ook in Rotterdam gegaan, waar het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid in een keer besloot dat alle scholen de extra uren gingen verzorgen. Maar in Rotterdam zijn veel muziekscholen en cultuurcentra en ook in Rotterdam ging het niet zonder slag of stoot. Bovendien was de noodzaak daar misschien ook wel wat groter, menen de Groningers. De kinderen moesten van de straat.

Dat speelt in een dorp als Bad Nieuweschans allemaal wat minder. Maar ook basisschool Houwingaham aldaar ging twee jaar geleden enthousiast van start met de extra lestijd van de verrijkte schooldag.

,,We hebben alleen goed gekeken hoe het voor ons inpasbaar is’’, zegt Sander Stel, leerkracht van groep 8. ,,We hebben gekozen voor bepaalde periodes van drie of vier weken tot aan de meivakantie. Want daarna, als het mooi weer is, willen de kinderen naar buiten en dat moeten we ook niet in de weg staan.’’

Het werden themalessen op elke woensdag- en vrijdagmiddag. Het eerste jaar wetenschap en techniek, verzorgd door verschillende aanbieders. Afgelopen seizoen was het één project: een toneelstuk voor de hele school.

,,Hartstikke tof was het’’, vindt Stel. ,,Van sommige kinderen had je nooit verwacht dat ze zomaar voor een grote groep een voordracht kunnen geven. Kinderen die normaal stilletjes zijn maar nu ineens heel duidelijk praten voor een hele zaal. We hebben echt gezien dat kinderen hun talenten en interesses hebben kunnen ontdekken.’’

Of kinderen die hebben ontdekt dat het he-le-maal niks is voor hen. ,,Dat hoort er natuurlijk ook bij’’, lacht Stel. ,,Ineens iets in jezelf ontdekken kan ook betekenen dat je ontdekt dat iets juist helemaal niet bij je past.’’

Nieuweschans is niet meteen een dorp met achterstanden, zoals in Rotterdam-Zuid. ,,Maar we zijn hier natuurlijk wel ver weg van veel voorzieningen’’, weet Stel. ,,We hebben weinig sportclubs, er is niet veel keuze. Voor veel dingen moet je naar Winschoten, maar daar moet je dan wel een keer komen. Voor kinderen is er veel te ontdekken in de wereld, maar dan moet je wel weten wat er allemaal is.’’

De school in Nieuweschans kiest voor komend seizoen weer voor één afgebakend thema, nu op het terrein van sport en bewegen. ,,Zodat iedereen kan meedoen en we ook naar iets duidelijks toewerken.’’

Maar dan net als in Rotterdam in de toekomst verplicht 6 tot 8 uur extra les per week? Sander Stel moet het nog zien. ,,Het hangt toch af van de situatie van de school. Voor ons zou het wel een hele extra verantwoordelijkheid zijn. De lessen worden dan wel door anderen verzorgd, wij blijven verantwoordelijk voor onze kinderen. We doen graag wat extra’s, maar het betekent wel wat.’’

De extra woensdag- en vrijdagmiddag die ze nu doen, is ‘min of meer verplicht’. ,,Er zijn natuurlijk altijd ouders en kinderen die iets anders hebben een keer. Naar de tandarts, naar de kapper, het leven in gezinnen gaat wel door. Ik zou ook niet weten of je het wettelijk wel mag verplichten.’’

Dat vraagt directeur Chiel Mulder in Hoogezand zich ook af. Zijn school doet vooral veel extra’s tijdens de gewone lestijd. Daaraan doet dan ook echt de hele klas mee. De excursies, muziek, sport, cultuur. De workshops in de extra middaguren zijn nu nog vrijwillig. Kinderen en hun ouders schrijven zich in: streetdance, breakdance, muziek, beeldend – noem maar op.

,,Vooral het dansen is enorm populair, dan staat de hele gymzaal vol meisjes’’, lacht vakleerkracht Henk Blijham terwijl hij toekijkt bij de pico-les. Het pico-lichtspel is een leuke toevoeging die gegeven kan worden door het Alfa College, maar er kunnen niet al te veel kinderen tegelijk meedoen: er zijn niet meer lampjes.

,,We hebben ook workshops koken. Dat liep storm bij de inschrijving, het was in 5 minuten vol. Maar daar kan je natuurlijk ook niet zomaar al te veel kinderen bij hebben. Het is best een organisatie.’’

De kinderen rennen intussen alweer gillend in de rondte. Even verderop zit een groepje leerkrachten thee te drinken. De meeste leerlingen zijn net naar huis gegaan, zij moeten nu verder aan de slag met opruimen, registraties, voorbereiden voor morgen.

Het is nog een paar weken tot de vakantie maar alles gaat op volle kracht door. Tot het laatste lesuurtje op de vrijdagmiddag. ,,Zoveel mogelijk tijd om ze goed bezig te houden. Als we eerder zouden stoppen, wordt het toch eerder balorigheid’’, zegt er een.