Evaluatierapport warmtenet Nieuwveense Landen: MeppelEnergie had 'geen houdbare businesscase'

Het warmtenet in Nieuwveense Landen zorgt al jarenlang voor problemen bij bewoners. Er was begin vorig jaar zelfs even sprake van een politieke crisis, toen de voltallige gemeenteraad het college nog één kans gaf om iets te doen voor de afnemers van MeppelEnergie.

De raad wachtte toen al langere tijd op de resultaten van de evaluatie, zoals beschreven in een motie uit 2021. Daarin moest de werking van het warmtenet op techniek, financiën, duurzaamheid, effectiviteit en beheer bekeken worden. Nu, drie jaar later en twee jaar te laat, is de evaluatie gepubliceerd.

De onderzoekers steken van wal over bijvoorbeeld de businesscase die door MeppelEnergie, een bedrijf waar de gemeente een groot aandeel in heeft, is gehanteerd. Het rapport stelt dat zowel de technische specificaties van het warmtenet als de afspraken tussen MeppelEnergie en Croonwolter&dros, het bedrijf dat de definitieve warmtecentrale heeft gerealiseerd, voor ‘onbalans’ zorgen in de businesscase.

Met de technische uitwerking doelen de onderzoekers voornamelijk op het gebruik van het zogenaamde driepijpssysteem gecombineerd met een tijdelijke biomassacentrale om warmte in op te wekken. Het rapport benoemt dat het gebruikelijk is voor een energiesysteem dat er warmte en kou wordt geleverd via vier pijpen, zodat zowel warmte en kou heen en terug kunnen naar de centrale. Maar er werd gekozen voor een goedkoper driepijpssysteem die twee retourleidingen samenvoegt.

Hoewel deze keuze de infrastructuur vereenvoudigde, leidde dit tot hogere energieverliezen doordat ‘voor warmte de retourleiding te ver afkoelt en voor koeling de retourleiding te veel opwarmt’. Dit zorgde er volgens de onderzoekers voor dat er ‘extra kosten gemaakt moesten worden tijdens de exploitatie’.

Daarnaast werd er ook niet gekozen voor een warmte-koudeopslag (wko). Die zou moeten zorgen voor het leveren van koeling aan de woningen, gezien de geplaatste biomassacentrale alleen warmte kon leveren. Nu moesten er aparte koelsystemen geplaatst worden: ‘een driepijpssysteem zonder wko leidt tot grote energieverliezen, wat dan de exploitatie onnodig duur maakt’.

Daarnaast concluderen de onderzoekers dat de gemaakte afspraken tussen Croonwolter&dros en MeppelEnergie nadelig uitpakken voor de laatstgenoemde. MeppelEnergie koopt warmte in bij Croonwolter&dors, waarbij er wordt ingekocht voor het maximale tarief van de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Daardoor staat MeppelEnergie met de rug tegen de muur, omdat er geen hogere prijs kan worden gevraagd aan de bewoners voor de levering van energie. De kosten en baten worden zo tegen elkaar weggestreept door de hoge inkoopprijs.

Daarnaast moest MeppelEnergie ook veertig procent van de inkomsten vanuit vastrecht doorbetalen aan Croonwolter&dros. Vastrecht zijn de kosten die de afnemer van energie betaalt voor de aansluiting op in dit geval het warmtenet.

Tegelijkertijd waren de verliezen door de driepijpsleidingen ook een kostenpost voor MeppelEnergie, waarbij uiteindelijk de inkomsten lager waren dan de kosten. Dit alles bleek in 2017 volgens de onderzoekers ‘geen houdbare businesscase’.

Het onderzoek stelt dat het beleidsdocument Aangenaam Duurzaam, waarin de ambities zijn opgesteld voor Nieuwveense Landen vaak zijn aangepast. Zo worden er uiteindelijk iets meer dan 400 woningen aangesloten, in plaats van de ruim 5000 woningen. Ook konden onder druk van de kredietcrisis in 2009 de dure technische ambities niet worden waargemaakt. Wel merken de onderzoekers op dat de partijen niet zijn teruggegaan naar de tekentafel om ‘nieuwe kaders of een ambitie op te stellen’.

Ook wijst het rapport erop dat de opvattingen rondom biomassa zijn veranderd: ‘De huidige politiek en publieke opinie is dat biomassa geen techniek is die nog op grote schaal uitgerold moet worden’. Dit komt bijvoorbeeld doordat biomassa leidt tot het kappen van bossen in andere landen en de uitstoot van fijnstof. De biomassacentrale bij Nieuwveense Landen draait op lokaal afval van de houtverwerkende industrie.

Volgens het rapport doen de partijen er onder meer goed aan om in het vervolg een helder eindbeeld te stellen, een uitgebreide risicoanalyse uit te voeren en tijd te nemen voor een zorgvuldig proces rondom energie. De onderzoekers roepen de partijen op om uitgangspunten en ambities eventueel bij te stellen en ‘reële verwachtingen te scheppen bij de ontwikkeling van een warmtenet’.

Want, zo stelt het onderzoek, dat hebben de twee bedrijven niet gedaan in Nieuwveense Landen. Juist met complexe systemen moet terughoudend worden omgegaan, vinden de onderzoekers: ‘de meeste bewoners willen een oplossing die betrouwbaar, goedkoop en comfortabel is en bovenal geen problemen geeft’.

Wel benadrukt het rapport dat de gemeente met MeppelEnergie een ‘gouden kans’ in handen heeft omdat gemeenten meer verantwoordelijkheid krijgen rondom warmtenetten. Zo wordt het verplicht dat publieke partijen een meerderheidsbelang hebben in de zeggenschap van een warmtebedrijf. Ondanks het betaalde ‘leergeld’, stellen de onderzoekers: ‘het zou echter zonde zijn om de geleerde lessen niet toe te passen bij de ontwikkeling van toekomstige warmtenetten’.