De Oekraïense Olena Kora en haar dochter namen hun kat mee naar Nederland. Foto: Jan Anninga
Serhiy (39) en Olena (49) Kora zaten midden in het gevechtsgebied toen de oorlog uitbrak. Inmiddels is hun vroegere woonplaats Sjevjerodonetsk, in het oosten van Oekraïne, bezet door de Russen. Ze zijn gevlucht, met hun dochter en hun kat.
Of hun huis nog overeind staat, weten ze niet. Contact met ‘hun’ regio is onmogelijk omdat er geen internet meer is. „Wat we weten, is dat 80 procent van alles wat er stond, is verwoest”, vertelt Olena.
„De Russen hebben eerst de centrale verwarmingssystemen vernield en daarna de watervoorziening. Inmiddels hebben ze ook wel weer wat gerepareerd. De inwoners hebben nu bijvoorbeeld een paar uur per dag water.”
Toen de oorlog uitbrak, ging het leventje van Serhiy en Olena in eerste instantie door zoals altijd. Een paar weekjes, zo liet de Oekraïense overheid weten, en dan zouden de gevechten voorbij zijn.
Verplicht registreren als Russisch
Serhiy hoefde naar eigen zeggen niet mee te vechten. „In het nieuws werd gezegd dat het Oekraïense leger er klaar voor was. Maar helaas werd de situatie steeds erger. Winkels gingen dicht, we konden moeilijk aan eten komen en moesten schuilen voor de explosies.”
Sjevjerodonetsk is nu bezet door Rusland. De inwoners die er nog zijn, moeten zich volgens Olena registreren bij de overheid als zijnde Russisch. Zonder een nieuw, Russisch paspoort beginnen ze niks.
„Verzekeringen, uitkeringen... voor van alles en nog wat heb je die registratie nodig. Zelfs als je naar een andere plaats wilt om op familiebezoek te gaan of omdat daar wel internet is, kom je langs een controlepost waar je je paspoort moet laten zien. Kun je dat niet, dan word je teruggestuurd.”
Grens dicht
Olena en Serhiy besloten in augustus 2022 het bezette gebied te verlaten, met hun nu 10-jarige dochter en hun kat. Ze stapten in de auto voor een reis van twee weken. Die ging via Rusland, want de grens met Oekraïne was dicht, Litouwen, Polen en Duitsland. Onderweg sliepen ze in hun tentje.
Nu wonen ze in Coevorden, in een gebouw aan de Gaarlandtlaan, dat voorheen werd gebruikt door Cosis. Ze hebben een slaapkamer met hun vieren - Olena’s meerderjarige zoon is hen nagereisd - en delen de keuken en twee douches in hun vleugel met vijf andere families.
De Oekraïense Olena en haar dochter wonen nu in een opvang in Coevorden. Foto: Jan Anninga
De onderlinge band is goed, vertellen ze. Ze voelen zich hier veilig en dat maakt dat ze inmiddels kunnen praten over hun situatie. „Eerst konden we alleen maar huilen, zoveel verdriet hadden we. Nu we ons veilig voelen, is er ruimte voor herstel.”
Zelensky wil harder optreden tegen ‘deserteurs’
Maar toch, over veiligheid gesproken. Een deel van de Oekraïners in Nederland voelt de hete adem van president Zelensky die heeft aangekondigd harder op te willen treden tegen ‘deserteurs’.
In principe mag geen enkele man tussen de 18 en 60 jaar Oekraïne verlaten, omdat Zelensky wil dat iedereen beschikbaar is om te vechten. Alleen wie een vrijstelling heeft van de dienstplicht, bijvoorbeeld om medische redenen of omdat hij voor minimaal drie kinderen moet zorgen, mag weg.
Een deel van de mannen is volgens de Oekraïense regering ‘illegaal gevlucht’. Zelensky wil dat deze mannen terugkomen en heeft Duitsland en Polen inmiddels benaderd om uitlevering.
‘Deze mannen willen én kunnen niet vechten’
Serhiy vreest niet voor zichzelf. „Ik val niet onder deze groep mannen. Ik mocht gewoon gaan omdat onze woonplek nu Russisch gebied is en Rusland er geen problemen mee heeft als je gaat”, zegt hij. „Maar veel mannen die nu hier in Nederland zijn, komen uit niet-bezet gebied. Voor hen is de situatie anders.”
Toch denkt het echtpaar dat de soep niet zo heet wordt gegeten als ie wordt opgediend. Olena: „Ik denk dat het onwettig is wat Zelensky wil en dat hij niet kan eisen dat deze mannen terugkomen naar Oekraïne. Hij kan ze een voorstel doen, maar niet dwingen. En weet je? Deze mannen willen niet vechten, maar ze kunnen het denk ik ook niet. Ze zijn vreedzaam.”
Mentale problemen
Ze schetst de reacties die een mens kan hebben in stresssituaties: stilstaan, wegrennen of vechten.
„Als je bevriest, word je als eerste gedood. Niet iedereen kan soldaat zijn. Niet iedereen kan tegen het idee dat hij anderen doodmaakt. Ik denk dat Oekraïne nog veel te stellen krijgt met al die soldaten die kampen met mentale problemen. Die problemen zijn er nu al. Naar mijn mening moet Zelensky niet langer vechten en nadenken over andere manieren om de oorlog te stoppen.”
Want winnen van Rusland zal toch niet lukken, denken de twee. „Ik ben een realist, geen optimist”, stelt Olena.
De Oekraïense Olena woonde in een gebied dat door de Russen is bezet. Foto: Jan Anninga
Of ze terug willen en kunnen, weten ze niet. Ze hebben het in Nederland goed naar de zin op dit moment. Olena geeft les op de middelbare school in Coevorden, werk dat overigens binnenkort stopt. „Ik ben lerares Engels van beroep en ben aangesteld om de kinderen in het Oekraïens vakken zoals wiskunde, aardrijkskunde, geschiedenis en Engels te geven. Nu is het beter voor de kinderen als ze overgaan op het Nederlands.”
Serhiy heeft verschillende baantjes gehad en begint binnenkort als monteur bij Intergas in Coevorden. „We zijn echt dankbaar voor alles wat jullie op dit moment voor ons doen. En de toekomst? We moeten zien hoe het verder gaat.”
Spanningen in de opvang lopen op
In de opvanglocaties voor Oekraïense vluchtelingen nemen de spanningen toe, onder meer door de dienstplicht die sommige mannen ontlopen. Dit herkent André Kolk, projectleider vluchtelingenopvang in de gemeente Coevorden.
„Je moet je voorstellen dat hier vrouwen naartoe vluchten zonder hun man en vervolgens in de opvang gezinnen treffen met mannen in de dienstplichtige leeftijd. Zij denken dan: Hoezo zit jij hier, terwijl míjn man vecht? Terwijl míjn man risico loopt voor zijn land. Terwijl míjn man gewond is geraakt. We krijgen ook klachten van vrouwen die zeggen dat deze mannen zich gedragen alsof ze op vakantie zijn. Het zegt iets over de frustratie dat hun mannen meevechten en anderen niet.”
André Kolk, projectleider vluchtelingenopvang in de gemeente Coevorden, ziet de spanningen in de opvang toenemen nu de oorlog langer duurt. Foto: Alieke Eising
Confrontaties
De scheve gezichten uiten zich bij de één anders dan bij de ander. „We zien schreeuwende mensen, we zien mensen die elkaar ontwijken en we zien mensen die de confrontatie aangaan. In Coevorden is het gebleven bij woorden, maar op sommige andere plekken in Drenthe is het ook wel eens fysiek uit de hand gelopen.”
Op de locaties is dag en nacht bewaking aanwezig. „We willen een zo veilig mogelijke situatie creëren en de rust bewaren.”
De woorden van Zelensky, dat hij gevluchte mannen naar Oekraïne wil terughalen, helpen wat dat betreft niet mee. De Oekraïense president heeft Polen en Duitsland benaderd om uitlevering van mannen die illegaal zijn gevlucht. In principe mogen mannen tussen de 18 en 60 jaar Oekraïne niet uit, tenzij ze een vrijstelling hebben van de dienstplicht.
‘Wij maken geen selectie en leveren niemand uit’
„Laat één ding duidelijk zijn: wij leveren geen Oekraïners uit”, zegt Kolk stellig. „Wij gaan niet de rol van Zelensky overnemen. Trouwens, geen enkele EU-lidstaat gaat hierin mee. Iedereen die kan aantonen dat hij na een bepaalde datum uit Oekraïne is vertrokken en om bescherming vraagt, krijgt die bescherming. Er vindt geen selectie plaats. Wij kijken niet naar dienstplicht en gaan bij de grens echt niet zeggen: ,Hé, je bent dienstplichtig, dus wat doe je hier.’”
De bescherming van Oekraïense vluchtelingen is vastgelegd in de Europese richtlijn tijdelijke bescherming (rtb), die hen een ontheemden-status geeft. De regeling is inmiddels drie keer verlengd en geldt tot 4 maart 2025.
„Het wordt dit jaar spannend wat de Europese Commissie gaat doen. Wordt de regeling nog een keer verlengd of niet? En wat betekent dat? Willen we mensen vier jaar lang laten wonen in een azc-achtige setting, met gedeelde voorzieningen? Bedenk ook dat als de regeling niet wordt verlengd, deze mensen asiel kunnen aanvragen. Dat kunnen wij helemaal niet aan in Nederland. Er gaan ook wel stemmen op om hen een generaal pardon te verlenen, maar waar moeten ze dan wonen? In woningen? Die moeten dan nog worden gebouwd.”
Luisteren en meebewegen
Het is volgens Kolk al met al een hele puzzel die moet worden gelegd. En die onzekerheid vreet aan de vluchtelingen. „Die spanningen die we op onze locaties zien, komen nog eerder hierdoor dan door die dienstplicht-kwestie. Iedereen kwam hier met het idee binnen drie maanden terug te kunnen. Nu is het twee jaar later. Als mensen langer in een onduidelijke situatie zitten, zien ze steeds minder oplossingen. Als er al zicht is op terugkeer, hoe dan? Mensen laten soms een foto zien van hun gebombardeerde huis. En elke week is er wel een gezin dat vraagt wat het moet doen om hier langer te kunnen blijven.”
Kolk zegt niets liever te willen dan de mensen in de opvang perspectief te bieden en, bij gebrek aan perspectief, in ieder geval de rust te bewaren. „Het enige wat we op dit moment kunnen doen, is de zaak in balans houden. Luisteren en meebewegen. We verwijzen de mensen ook door naar zorg, als dat nodig is. Naar psychologische hulp, als ze depressief dreigen te raken. Structuur bieden is ook belangrijk. De kinderen naar school en de ouders aan het werk. Dat is het allerbeste, als het lukt.”
