Moeten naar Nederland gevluchte Oekraïense mannen van 18 tot 60 jaar straks terug om het leger te dienen? President Zelensky wil harder optreden tegen ‘deserteurs’ en heeft Duitsland en Polen al benaderd om uitlevering. RUG-expert Nicolaas Kraft van Ermel vindt dat niet zo vreemd.
De Duitse krant Bild kopte afgelopen weekeind: ‘Overhandig onze deserteurs!’ Het was een samenvatting van het plan van Zelensky om Polen en Duitsland te vragen om uitlevering van zo’n 200.000 dienstplichtige Oekraïense mannen die na het uitbreken van de oorlog naar die twee landen zijn gevlucht.
Dienstplichtig ben je inOekraïne als je tussen de 18 en 60 jaar bent en geen goede reden hebt om niet te kunnen vechten. Bijvoorbeeld als je vader bent van meer dan drie kinderen of een gehandicapt kind moet verzorgen of een specifiek beroep uitoefent, zoals internationaal truckchauffeur.
‘Oekraïne heeft wel een serieus probleem’
In totaal zijn sinds de Russische inval vorig jaar februari volgens het EU-statistiekbureau Eurostat ruim 650.000 Oekraïense mannen tussen 18 en 64 jaar geregistreerd als vluchteling in de 27 EU-landen en Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein.
Dat Oekraïne er aan denkt om uitlevering van dienstplichtige mannen te vragen, is niet zo vreemd, vindt Nicolaas Kraft van Ermel. Hij is Oekraïne-expert van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). ,,Oekraïne heeft wel een serieus probleem. Deze oorlog met Rusland is een uitputtingsslag. Het goed dat in deze strijd op dit moment het meest schaars is in Oekraïne, is menskracht. Kijk, de bevolking van Rusland telt iets minder dan 135 tot 140 miljoen inwoners, Oekraïne minder dan 35 tot 40 miljoen. Die aantallen laten zien dat het om ongelijke krachten gaat. Voor Oekraïne is dat al en wordt dat nog een groter probleem.”
Scheve gezichten
De RUG-expert weet niet of alle 650.000 Oekraïense mannen in Europa tussen de 18 en 64 jaar dienstplichtig zijn naar juridische maatstaven. ,,Sommigen woonden wellicht al hier, anderen waren hier tijdelijk. Maar velen hebben toen de oorlog uitbrak het land verlaten.”
Dát veroorzaakt volgens Kraft van Ermel in Oekraïne ‘zeker scheve gezichten’. ,,De ene opa van net geen zestig jaar strijdt samen met een student aan het front, sommige van hun leeftijdgenoten zitten hier in de opvang. Als ik aan het front zou zitten, zou ik ook denken: hé?”
Volgens Kraft van Ermel heeft Oekraïne al laten weten dat ze om uitlevering van dienstplichtige mannen zal vragen. ,,Ook willen ze aan EU-landen en de andere Europese landen waar deze mannen verblijven vragen om inlichtingen over hen te gaan verzamelen.”
‘Eerbiedigen van privéleven is een groot goed’
Maar of Nederland en andere Europese landen dienstplichtige Oekraïense mannen zal uitleveren, is volgens de RUG-deskundige ‘zeer de vraag’. ,,Dat doen we ook niet met Turkse mannen of Griekse dienstplichtigen. Het Europees recht biedt hen bescherming, het eerbiedigen van een privéleven is een groot goed. Daaronder valt ook het opvoeden van je kinderen. Dus als je hier zit met je vrouw en kinderen dan kunnen we denk ik niet zo maar zo’n vader terug sturen om aan het front te gaan vechten.”
Terugkeer naar Oekraïne is voor die mannen ook een groot probleem, stelt Kraft van Ermel. Ze lopen thuis tegen strafrechtelijke zaken aan. Wie zich onttrekt aan de Oekraïense dienstplicht kan worden gestraft met boetes tot gevangenisstraffen van 3 tot 5 jaar. Dat is niet bepaald lekker thuis komen als de oorlog tegen de Russen voorbij en wellicht gewonnen is.
Ondertussen willen nog steeds dienstplichtigen het land verlaten. ,,De wet op de noodtoestand verbiedt uitreizen van mannen tussen de 18 en 64 jaar. Maar Oekraïne is een land met verschillende minderheden. Ik heb gehoord en gelezen dat veel jonge Roemeense en Hongaarse Oekraïners vinden dat deze oorlog niet hun strijd voor hun land is. Ze proberen Oekraïne daarom op alle mogelijke manieren te verlaten. Er zijn berichten dat in rivieren op de grens met Roemenië vaak levenloze lichamen van jonge Roemeense Oekraïners worden gevonden.”
‘Alle verdachte vrijstellingen gecontroleerd’
Duitse media berichten vorige week dat Zelenskyzei dat „alle vrijstellingen voor de dienstplicht zijn gecontroleerd die sinds het begin van de oorlog zijn afgegeven wegens ongeschiktheid in combinatie met verdachte betalingen om zo’n document te krijgen.”
Volgens Zelensky werd er tussen de 3000 en 15.000 dollar (tot 13.700 euro) betaald voor vrijstelling van militaire dienst. Vanwege het corruptieschandaal heeft de regering alle hoofden van de betrokken autoriteiten al vervangen.
Hoewel het besluit om uitlevering te vragen nog niet is genomen, betreft het volgens Bild alleen al in Duitsland ‘vele tienduizenden Oekraïense mannen van gevechtsleeftijd’. Bild schrijft dat er daarvan nu bijna 165.000 in Duitsland rondlopen.
Ook de Poolse krant Rzeczpospolita berichtte recent dat sinds de Russische invasie 2,87 miljoen Oekraïense burgers tussen de 18 en 61 jaar oud naar Polen gevlucht zijn, waarvan inmiddels zo’n 2,8 miljoen zijn teruggekeerd naar Oekraïne. ,Maar zo’n 80.000 Oekraïense mannen van militaire dienstleeftijd zijn in dat proces ‘verdampt’ en verblijven nog altijd in Polen. Hoeveel van hen legitieme, rechtsgeldige redenen hebben om mobilisatie te ontlopen is niet duidelijk, maar volgens de krant is dat waarschijnlijk maar een klein percentage van die 80.000 mannen.
Grenswacht Oekraïne hield al ruim 20.000 dienstplichtigen aan
Sinds de Russische invasie in februari 2022 hebben Oekraïense grenswachten de ontsnapping voorkomen van meer dan 20.000 dienstplichtige Oekraïense mannen. Dat zei een woordvoerder van de grenswacht onlangs in een tv-nieuwsprogramma.
Veel Oekraïners proberen de militaire dienst te ontlopen. Ongeveer 14.600 voortvluchtigen werden opgepakt aan de „groene grens”, voornamelijk met Roemenië en Moldavië, aldus de woordvoerder. Nog eens 6.200 dienstplichtigen werden opgepakt met vervalste uitreisvergunningen.
Eerder meldden de autoriteiten dat minstens 19 mannen zijn verdronken in de rivier de Tisza, die grenst aan Roemenië en Hongarije. Een onbekend aantal mannen vroor dood terwijl ze via de Karpaten het land probeerden te ontvluchten.
