Minister Sophie Hermans (VVD, Klimaat en Groene Groei), hier op bezoek in Warffum, beslist over de kleine gasvelden. Foto: Anjo de Haan
In de discussies over wel of niet doorgaan met gaswinning in kleine velden zoals die bij Warffum en Bedum viel het woord opnieuw vaak: ‘leveringszekerheid’. Wat klopt er eigenlijk van dat argument?
Het is een smerig woord geworden in het Noorden: leveringszekerheid, oftewel de vraag of er wel of niet genoeg gas in Nederland is. Minister Henk Kamp schermde ooit met de noodzaak om de Groningse gaskraan wijd open te houden omdat „anders de bejaarden in Limburg zouden bevriezen”. Later bleek dat onterecht. De gaswinning had al veel eerder teruggeschroefd kunnen worden.
Die geschiedenis kleeft aan de term. Nu die opnieuw vaak valt, rijst de vraag: hoe zit het tegenwoordig met dat eeuwige argument ‘leveringszekerheid’? Gaat die vlieger voor de kleine gasvelden dan wél op? En is het noodzakelijk om de aflopende vergunning om gas te winnen bij Warffum te verlengen, of gaat het opnieuw om een kulargument?
Drie gasbronnen
De leveringszekerheid van energie in Nederland is geen simpel rekensommetje van plus en min. Het verhaal kent verschillende kanten. En de energiemarkt is wispelturig en gevoelig.
We kunnen hoe dan ook nog niet zonder gas, omdat de energietransitie nog niet vergevorderd genoeg is. Daarom gebruikt Nederland drie verschillende gasbronnen: vloeibaar LNG-gas, dat met schepen wordt aangevoerd, gas uit pijpleidingen vanuit het buitenland en Nederlands gas uit kleine velden. Vorig jaar kwam er 8,8 miljard kuub uit de kleine gasvelden, tegenover een totaalverbruik van 32 miljard kuub gas in Nederland.
Gasunie Transport Service (GTS), een dochterbedrijf van Gasunie, geeft het ministerie jaarlijks een overzicht van de leveringszekerheid van gas. Met het sluiten van het Groningenveld is Nederland meer afhankelijk geworden van het buitenland. Nederland heeft een wettelijke verplichting om gas te exporteren, maar importeert ook meer dan voorheen. Ruim 80 procent van het gas komt tegenwoordig uit het buitenland, laat Gasunie weten.
Een overzicht van het gas in Nederland anno 2024. Infographic: DVHN/Harry Kasemir
Dat betekent niet dat ons land zomaar zonder de kleine gasvelden kan. Het sluiten van die velden zou een duur grapje zijn en de afhankelijkheid van het buitenland vergroten. Dat is weinig aantrekkelijk door de toenemende onrust in verschillende delen van de wereld en verschuivende verhoudingen binnen de wereldeconomie. Europa kan steeds moeilijker concurreren met andere werelddelen. Meer afhankelijkheid van juist die gebieden verzwakt onze positie.
Schaarste van gas vertaalt zich daarnaast in een hogere prijs, voor huishoudens én bedrijven die veel energie gebruiken. Die kwamen in het verleden juist naar Groningen vanwege de gaswinning, maar ervaren nu problemen met steeds hogere gasprijzen door het wegvallen van Russisch gas en gas uit het Groningenveld.
Duurzaamheid en mensenrechten
Een andere reden om niet alleen maar op vloeibaar LNG-gas in te zetten is dat het een stuk minder duurzaam is dan ‘normaal’ gas. LNG-gas bestaat voor een groot deel uit schaliegas, dat zeer slecht voor het milieu is. Het vloeibaar maken en het vervoeren van LNG-gas kost daarnaast veel energie. Nog een afweging: LNG komt onder andere uit landen als Qatar en Oman, waar mensenrechten geschonden worden.
Ook wil de regering gas achter de hand hebben bij een eventuele crisis. Stel bijvoorbeeld dat de toevoer van LNG plotseling stokt, omdat een ander land het harder nodig heeft en er flink meer voor wil betalen. Schepen met LNG-gas zijn veel mobieler dan een pijpleiding onder de grond die er al ligt. LNG-schepen wijzigen soms opeens van koers als elders een betere prijs wordt betaald en nemen de geldboete voor lief.
‘Dat maakt de onzekerheid groter’
Woordvoerder Marie-Lou Grégoire van Gasunie benadrukt hoe wispelturig de energiemarkt is. ,,Die is enorm onderhevig aan onverwachte situaties. Zoiets simpels als onderhoud aan een pijpleiding kan leiden tot paniek en een hogere gasprijs. Relatief kleine gebeurtenissen leiden tot grote prijsschommelingen omdat er veel gevoel en onzekerheid bij komt kijken.’’
De grote voorraad Gronings gas is weggevallen, en ook de zekerheid van een ruim aanbod Russisch gas om op terug te vallen is verdwenen. Er zijn geen langdurige contracten vastgelegd en geen noodvoorraden voor handen, om de vrije markt zo vrij mogelijk te laten. ,,Dat is een politieke keuze geweest, maar maakt de onzekerheid des te groter.’’
‘Bij acuut tekort heb je snel een probleem’
De flexibiliteit is weg en zet daardoor de leveringszekerheid onder druk. ,,Toen het Groningenveld nog open was, kon je de kraan even verder opendraaien als er meer gas nodig was. Nu zit alle aanvoer van buitenlands gas en LNG op de max. In normale situaties is er niks aan de hand. Maar bij een acuut tekort, hoe miniem ook, heb je snel een probleem.’’
Minister Sophie Hermans (VVD, Klimaat en Groene Groei) neemt dat mee in haar besluit over het gasveld bij Warffum, dat ze dit jaar wil nemen. Op haar bureau ligt binnenkort ook een nieuw advies van Staatstoezicht op de Mijnen (SodM), de waakhond die de veiligheid van gaswinning beoordeelt.
Minister Sophie Hermans (VVD, Klimaat en Groene Groei), hier op bezoek in Warffum, beslist over de kleine gasvelden. Foto: Anjo de Haan
Ook al stamt het oude advies uit 2004, volgens SodM-woordvoerder Cynthia Heijne blijft het verschil tussen het Groningenveld en de kleine velden overeind. Warffum staat in de top 20 van grootste kleine gasvelden, maar de maximale productie verbleekt nog steeds bij het Groningenveld. Daar is 2300 miljard kuub uit gewonnen. Uit het veld bij Warffum komt jaarlijks zo’n 250 miljoen kuub en kan in totaal maximaal 10,4 miljard kuub omhoog gepompt worden.
,,Bij gaswinning uit het Groningen-gasveld was er een hoog veiligheidsrisico, omdat er bevingen van 4,0 of hoger op de schaal van Richter konden voorkomen. Dan kan een huis instorten’’, zegt Heijne. ,,Maar dat is bij geen enkel ander veld het geval, ook niet bij Warffum.’’
Geest uit de fles
Er zijn dus meerdere rationele argumenten vóór het behoud van kleine Groningse velden. Maar er is ook die andere, emotionele kant van het verhaal. De geest is uit de fles in Groningen. Het wantrouwen zit zó diep bij Groningers na de jarenlange miskenning door de NAM en de overheid dat rationele uitleg niet altijd meer voldoet. Dat beschadigde vertrouwen is niet zomaar te lijmen.
Dat maakt de timing van het eventueel verlengen van een vergunning voor het Warffumerveld zo pijnlijk. ,,De winning bij Warffum kan inderdaad veilig. Maar onder de noemer veiligheid vallen niet de onrust en het sentiment in het dorp’’, zegt Merel Jonkheid van de Groninger Bodem Beweging (GBB).
‘Onlogisch om ze tot kleine velden te rekenen’
Volgens haar is de interpretatie van veiligheid te beperkt binnen de huidige mijnbouwwet. ,,Als de exploitant aan die voorwaarden voldoet, moeten de overheid en minister Hermans eigenlijk wel akkoord gaan. Maar de wet houdt geen rekening met de onrust, onzekerheid, schade en andere ellende als gevolg van het Groningenveld. En in Warffum hebben ze te maken met bodemdaling door het kleine gasveld. Verlenging betekent dat zij langer met onzekerheid en onrust blijven zitten.’’
Er zijn volgens Jonkheid meer argumenten om het Warffumerveld zo snel mogelijk te sluiten. Net als het Bedumerveld gaat het om een geologische uitloper van het Groningenveld met hetzelfde laagcalorische gas. ,,Het is dus onjuist om ze tot de kleine velden te rekenen, want er wordt gewoon laagcalorisch ‘Gronings’ gas gewonnen. Het Warffumerveld had eigenlijk al dicht moeten zijn. Op zijn minst moet je de vergunning niet gaan verlengen.’’
Jonkheid snapt dat hoe meer gas je moet importeren, hoe afhankelijker je bent van andere landen en hoe duurder dat is. ,,Maar het is meer een kwestie van geld dan absolute noodzaak, omdat we anders zogenaamd zonder gas komen te zitten.’’
‘Hóéft niet uit de kleine velden te komen’
Heijne van SodM snapt het sentiment onder de Warffumers. ,,We hebben de psychische factor ook meegenomen bij de beoordeling van het grote veld, vanwege de versterkingsoperatie en alles dat daarbij komt kijken. Maar omdat bij de kleine velden geen versterkingsoperatie aan de orde is, laten we daar de psychische veiligheid buiten beschouwing.’’
Met actief beleid is de leveringszekerheid te sturen, bevestigt Gasunie-woordvoerder Grégoire. ,,Je zou zonder de kleine velden in Groningen kunnen, het hóéft dus niet uit die velden te komen. Maar dan moet je eerst een andere oplossing verzinnen. We hebben die hoeveelheden gas namelijk nodig. En op dit moment zit al het buitenlandse gas dus nog aan de max.’’
Het moge duidelijk zijn: het is geen makkelijk te beantwoorden vraag of de gaswinning in Warffum door moet gaan of niet. Aan minister Hermans de lastige taak om daarover te beslissen.
