Tilda Swinton maakte in het Eye Filmmuseum in Amsterdam een tentoonstelling over haar werk en de bijzondere films waarin ze speelde. Een ware ontdekkingstocht | Kunst kijken met Eric Bos

Op de tentoonstelling in Filmmuseum Eye in Amsterdam lopen we door verduisterde ruimtes waar het filmbeeld optimaal tot bloei komt. We wandelen langs projecties met fragmenten uit films waarin Tilda Swinton is te zien.

Je kunt een houten reconstructie van een Londens huis binnenlopen waar de gangdeuren op een kier staan en Swintons stem is te horen. In een apart zaaltje toont fotograaf Tim Walton de iconische foto’s die hij van Swinton maakte.

De expositie is één grote ode aan Tilda Swinton, aan de film en aan onafhankelijke cineasten als Jim Jarmusch, Joanne Hogg, Luca Guadagnino en Derek Jarman. En kijk, daar staat de originele glazen vitrine waar Tilda Swinton in 1995 in haar installatie Maybe uren lag te slapen, terwijl het publiek er op de tenen omheen liep. Tilda Swinton voelt zich ook meer een performer dan een actrice, maar het gaat haar vooral om te laten zien dat film maken een samenwerkingsproject is. Dat de clapperboy en de scriptgirl even belangrijk zijn als de regisseur en de acteur.

Vijf jaar geleden vroeg het Filmmuseum Eye in Amsterdam aan de Schotse performer, kunstenaar, fotomodel en stijlicoon Tilda Swinton (1960) of ze een tentoonstelling wilde maken. Dat leek haar vreselijk. Zo’n overzichtstentoonstelling van films waarin ze optrad, een terugblik alsof alles al voorbij is en alsof zij de belangrijkste zou zijn? De tentoonstelling Ongoing (aan de gang zijn) is er toch gekomen, want ze kreeg volledig de vrije hand.

Tilda Swinton is vooral haar expressieve, androgyne verschijning. Dat androgyne of genderfluïde uit zich in haar jongensachtige motoriek en een ogenschijnlijke leeftijdsloosheid. Waarbij het is alsof ze een beetje licht uitstraalt. Het geeft elke film iets raadselachtigs en betoverends.

De beklemmende, fantastische, verontrustende, meditatieve en mysterieuze films waarin ze optreedt, beelden doorgaans geen afgerond verhaal uit. Ze beginnen ergens, en eindigen zomaar. Ze nemen je mee en laten je vol vragen in je bioscoopstoel achter. Zoals haar debuut Caravaggio van Derek Jarman, Orlando van Sally Potters, Only Lovers left Alive van Jim Jarmusch, Caprice van Joanna Hogg of Memoria van Apichatpong Weerasethakul.

De films waarin ze verschijnt, zoeken naar het antwoord op de vraag: wat is film? In de gesprekken die Tilda Swinton met bevriende filmmakers voert, gaat het vooral om díe vraag. Film is volgens hen vergelijkbaar met een droom, een manier van uitdrukken. Het is experiment, protest, een passie, een emotioneel landschap, het is zoeken naar een nieuwe beeldtaal. Tilda Swinton voelt zich daarbij als een vis in het water. Eigenlijk is zij het allesomvattende antwoord.

Wie haar en haar films (nog) niet kent of ze opnieuw wil zien, kan tot februari terecht in Filmmuseum Eye waar een veertigtal van haar films worden vertoond. Bij sommige geeft Tilda Swinton verhelderende en inspirerende inleidingen voor het publiek.