Zat Proust ooit in een Proust-stoel? | Kunst kijken met Eric Bos

In het Groninger Museum zindert het weer als vanouds van kleur en speels design, meubels en gebruiksvoorwerpen. Postmodern, zoals het gebouw zelf, dus maf, verrassend en inspirerend. Als de nieuwe directeur Roos Gortzak dit bedacht heeft, mogen we haar zeer dankbaar zijn.

Wat uit die postmoderne tijd ook te zien is, is de stoel. Zij staat meteen bij de ingang van de Welcome to the Dream House!-expositie. Het is niet zomaar een stoel, maar de zogenaamde Proust-stoel uit 1979, de Poltrona di Proust. Je mag er niet op zitten, want deze stoel is kunst.

Sterker nog, de Proust-stoel wordt door sommigen beschouwd als een icoon van postmodern design, misschien wel van het Postmodernisme zelf. Dat het postmodern is, zie je aan de eclectische stijl ervan, dat wil zeggen dat het naar verschillende stijlen tegelijk verwijst, een romantische stoel met rococo ornamenten en een eigentijds motief van veelkleurige blokjes.

Je ziet Marcel Proust (1871-1922), de Franse schrijver van Op zoek naar de verloren tijd daar al in zitten, zorgvuldig gecoiffeerd, onberispelijk gekleed, een boek in de hand, in de pose van een dandy. De vraag is: was Marcel Proust echt in het bezit van zo’n model stoel? De bedenker ervan, de Italiaanse ontwerper Alessandro Mendini, die ook het Groninger Museum vormgaf, hoopte van wel. Hij ging op zoek naar de stoel van Proust, langs alle adressen waar de schrijver gewoond had, maar hij vond geen ouderwetse leren stoel waar Proust zich ooit in genesteld kon hebben.

Wat Mendini wel ontdekte, was dat Proust impressionisten in huis had hangen. Dat leidde naar het spoor van de Franse schilder Paul Signac. Een uitvergroting van een fragment van een Signac-schilderij gebruikte Mendini in 1978 voor zijn eerste Poltrona di Proust, maar ook voor de buitenkant van het Mendinipaviljoen van het Groninger Museum. De stoel is in wezen een sculptuur gemaakt van keramiek en met de hand beschilderd. Een pretje om er in te zitten is het niet, maar dat geldt immers ook voor de Rietveldstoel.

Intussen komen we de Proust-stoel overal tegen. Mendini benadrukt telkens dat er van een icoon geen sprake is. De stoel was nog aan verandering onderhevig. We zien haar in het rood, het wit, zelfs in goud en met blokjesmotief. Er zijn reuzenstoelen en miniaturen van verschillend materiaal. Op de huidige tentoonstelling Welcome to The Dreamhouse! zien we minstens nog twee versies.

In 1999 op de D’Annunzio e i Giardini di Pan in Gardone Riviera stonden wel twintig kleurige Proust-stoelen op het terras van het huis van de Italiaanse schrijver Gabriele D’Annunzio, een tijdgenoot van Proust. Daar mocht wel in gezeten worden. ‘Een object is iets dat een verhaal vertelt’, zei Mendini. ‘Je kunt het bijna lezen alsof het literatuur is.’