Hoewel vaak onschuldig hebben wolken ook een dreigend karakter, grillig en mysterieus. Je gaat zwevend over deze tentoonstelling in Emden | Kunst kijken met Eric Bos

De stormachtige wind jaagt torenhoge wolkenpartijen door de hemel over het platteland van Ostfriesland op weg van Groningen naar de Kunsthalle in Emden. Het is alsof we rijden door een schilderij van Heiner Altmeppen (1951) waarop vliedende wolken als konvooien witte ruimteschepen door de lucht scheren, terwijl hun schaduwen als een invasie van grondtroepen door het landschap trekken.

Het deed collega Joep van Ruiten ooit aan Emmen denken. ‘Gezien vanuit Emmer-Compascuum of Roswinkel, een groene vlakte onder een lucht doorsneden met een horizon waarop in de verte de contouren verrijzen van onverwacht hoge, moderne stedelijke bebouwing’, zo schreef hij.

In Duitsland wordt Heiner Altmeppen, geboren in het Ostfriese Leer, als de belangrijkste vertegenwoordiger van het realisme beschouwd. Zijn schilderij Norddeutsche Landschaft uit 1981 is er bijna permanent te zien. Bij Altmeppen, die foto’s gebruikt als basis voor zijn werk – veel wolkenlandschappen – hebben de wolken ondanks hun onschuldige witheid vaak een dreigend karakter. Door hun krachtige stilering en suggestieve toepassing van het perspectief bewegen ze bijna de lijst uit, over onze hoofden heen.

Norddeutsche Landschaft maakt nu deel uit van de tentoonstelling Dem Himmel so Nah, Wolken in der Kunst waar je op den duur bijna zwevend doorheen gaat, vanwege de ongeveer honderd foto’s, schilderijen, video’s, sculpturen en installaties met wolken als onderwerp. Kunstenaars uit verschillende episodes van de moderne kunst, zoals Jean Arp, Erich Heckel, Hiroyuki Masuyama, Emil Nolde, Gerhard Richter, Yoko Ono, Gabriële Münter en Felix Vallotton tonen hun wolkenkunst.

Aan het plafond hangt een touwtje met een rechthoekig, doorzichtig stukje plexiglas waarin een gaatje is geboord. De bedoeling van Yoko Ono is dat je het beetpakt en door het gaatje naar de wolkenhemels op de omringende wanden tuurt. Dit keer staat er nadrukkelijk bij vermeld: Bitte anfassen. Je mag het beduimelde stukje plexiglas echt aanraken, op een tentoonstelling een buitenkansje, al kijk je voor de zekerheid toch even om je heen of er geen medebezoeker is die geschokt de zaalwacht alarmeert.

Verderop zien we een filmprojectie van Ursula Palla die doet denken aan een nest over elkaar heen kruipende wolkjes, als kittens in een poezenmand. Maar dan blijkt dat het geen wolken zijn, maar een opname van zeeschuim op een winderig strand.

Zo zijn er meer bedriegertjes, want wolken zijn weliswaar een vertrouwd fenomeen, maar ook grillig en mysterieus. Ze lijken een vaste substantie te vormen, maar bestaan louter uit damp, mist, waterdruppels. Fysiek transparant als het spiegelglas van Alice in Spiegelland.

Hun vormen, hun bewegingen, het langs en in elkaar schuiven, het van vorm veranderen, het opbollen, het voortjakkeren en leeg regenen, doen omgekeerd aan fascinerende, monumentale kunstinstallaties denken. Zo trekken de wolken op de tentoonstelling aan ons voorbij. Eenmaal buiten blijkt het nog steeds te waaien.