Wat is de invloed van AI op muziek maken en beluisteren? Festival Soundsofmusic in Groningen onderzoekt het

Soundsofmusic afficheert zich als ‘festival voor nieuwsgierige oren’. Je hoort er namelijk muziek die de rest van het jaar niet of nauwelijks op de concertpodia wordt uitgevoerd. De concerten, workshops, installaties en lezingen haken in op de meest actuele ontwikkelingen in de muziek. Met dit jaar veel aandacht voor kunstmatige intelligentie en de invloed van algoritmes, niet alleen op luisteraars maar ook op muziekmakers.

Zo onderzoeken de componisten Zeno van den Broek en Jameszoo in hun nieuwste projecten de relatie tussen mens en machine. In Ma(n)chine van Van den Broek gaan drumrobots, die muziek maken die door algoritmes wordt gecomponeerd, de dialoog aan met de musici van Slagwerk Den Haag. Jameszoo laat in Blind een ‘niet-bestaande solist’ (een voorgeprogrammeerde, min of meer improviserende piano) samenspelen met musici van vlees en bloed.

In verschillende ‘luisterlabs’ wordt ingegaan op de rol die kunstmatige intelligentie speelt in onze muziekbeleving (bijvoorbeeld door de invloed van de algoritmes die streamingdiensten inzetten) en wordt de vraag gesteld of AI ook zelf creatief kan zijn.

Ze komen weer, die fantastische musici van het Jack Quartet! Al enkele keren was het strijkkwartet uit New York te gast op Soundsofmusic en steevast leverde dat een gedenkwaardige avond op. Dit jaar nemen ze twee gasten mee en spelen ze werk van hun stadgenoot John Zorn (1953), over wie op Soundsofmusic ook een documentaire wordt vertoond.

,,Componisten reflecteren in hun muziek op de wereld om zich heen”, zegt Frits Selie, programmeur van het festival. ,,Daarin zie je vandaag de dag grofweg drie verschillende invalshoeken: een eclectische weergave van wat ze om zich heen zien; een scherpe, kritische en maatschappelijk geëngageerde reactie; en verinnerlijkte, meer spirituele tegenklanken. Bij Zorn zie je zowel het eerste als het laatste.”

Ik herinner me een recital met de pianosuite Inner Cities van Alvin Curran in de Groningse Akerk, 15 jaar geleden. ‘Een unieke, bedwelmende muzikale ervaring, die een gevoel van tijdloosheid opriep’, schreef ik. In al mijn verslagen van het festival keren soortgelijke frases terug. Op Soundsofmusic hoor je niet alleen bijzondere muziek, je hele muziekbeleving en luisterhouding gaat op de schop.

‘Een onuitsprekelijke en ondefinieerbare ervaring’ (over de extreem trage en lyrische muziek van Jürg Frey), ‘muziek die via de geest doordringt tot in al je botten en spiervezels’ (over een strijkkwartet van Georg Friedrich Haas) – nee, het valt niet mee om onder woorden te brengen wat de concerten op Soundsofmusic teweeg kunnen brengen.

Op Soundsofmusic komen allerlei genres en stijlen voorbij. Kamermuziek, alternatieve pop, experimentele jazz, geluidskunst, computergestuurde muziek, deep listening, klassiekers uit de moderne gecomponeerde muziek. En van alles waar geen label op te plakken is, zoals de Japans-Engelse zangeres Hatis Noit. Toch een poging: meditatieve klanklandschappen, waarin je invloeden hoort uit de Bulgaarse volksmuziek en het Gregoriaans en opera, gecombineerd met vocaal trapezewerk – te horen in de Martinikerk.

Coby Sey, ook uit Londen, is eveneens lastig te plaatsen, maar wel weer totaal iets anders. Producer, vocalist, multi-instrumentalist en dj, die hiphop, drone, jazz en grime samenbrengt in zijn muziek. Sey staat overigens ook op Explore the North in Leeuwarden, op 25 november.

Zoals elk jaar staan er ook weer de nodige meesterwerken uit de hedendaagse gecomponeerde muziek op het programma, bij Soundsofmusic. Zo speelt Hanna ShybayevaThe People United Will Never Be Defeated! van Frederic Rzewski, een pianoklassieker uit 1975. Wellicht minder toegankelijk is de muziek van Morton Feldman en John Cage. Maar hun invloed op de ontwikkeling van de muziek, en de manier waarop we naar muziek luisteren en over muziek denken, is nauwelijks te overschatten.

Wie zich ervoor kan openstellen, wordt beloond met een luisterervaring om nooit te vergeten. Nieuw Amsterdams Peil speelt Feldmans laatste (en misschien wel meest indrukwekkende) compositie uit 1987: het bijna anderhalf uur durende Piano, Violin, Viola, Cello. Het Haydn Jeugd Strijkorkest buigt zich, samen met leerlingen van het Harens Lyceum, over ‘anarchistische harmonieën’ van John Cage.