Morton Feldman, tijdens een bezoek aan Amsterdam in 1976. Foto: Nationaal Archief/Anefo
Pianist Paul Komen speelde tijdens het Aurora Festival de moderne klassieker For Bunita Marcus van de Amerikaanse componist Morton Feldman (1926-1987). In d’Rentmeester in Valthermond leverde dat een unieke luistertrip op, waarbij de tijd oploste in zachte, ongrijpbare en toch overweldigende pianoklanken.
Op YouTube staat een opname van For Bunita Marcus waarbij je kunt meelezen met de bladmuziek. Spaarzame noten trekken gedurende ruim 70 minuten aan je voorbij, in steeds wisselende maatsoorten waar je als pianist bijkans gek van moet worden. En alles moet pianississimo (‘ppp’, dus fluisterzacht) worden gespeeld, zonder demping.
Een structuur lijkt te ontbreken, alsof Feldman intuïtief de noten die in hem opkwamen noteerde. Het is muziek in de vorm van een onvoorspelbare opeenvolging van klanken, temidden van stilte, zonder houvast voor de luisteraar. En alles heel precies door de componist opgeschreven.
Opperste concentratie
Feldmans muziek is met niets te vergelijken, al wordt hij wel eens de minimalistische, neoklassieke en meditatieve hoek in gedrukt. Dat zal te maken hebben met de toegankelijkheid van de klanken, die ook gewoon ongegeneerd mooi zijn.
Bij de uitvoering van Paul Komen, tevens artistiek leider van het Aurora Festival, werd je als luisteraar letterlijk de verfijnde, fluweelzachte muziek ingezogen. Geholpen door de geweldige akoestiek in d’Rentmeester en de schitterende klank van de Steinway-vleugel kon je bijna niet anders dan in opperste concentratie klank te proeven.
Het leidde tot een intensivering van de waarneming, waarbij je met je ogen dicht elke beweging in de zaal en in je eigen lichaam opmerkte. In het begin leidde het geknor van de maag van je buurman nog af, maar later losten de krakende stoelen, de kuchjes, het geritsel van papier, een schuivende voet, en het woeden der gehele wereld, net als je tijdsbesef op in de zich ontplooiende pianoklanken.
Belangrijker dan ooit
De verschuivingen in je waarnemingsapparaat leidden er zelfs toe dat door de subtiele dynamische lagen die Komen aanbracht in het zachte klankweefsel zijn pianissimo’s als overweldigende fortissimo’s konden worden ervaren. En toen het fascinerende klankonderzoek zijn steeds weer uitgestelde einde leek te naderen, kon je alleen nog maar denken: laat dit niet meer ophouden.
Het was pas de derde keer dat For Bunita Marcus in het Noorden werd uitgevoerd (Reinbert de Leeuw was 10 jaar geleden de laatste op festival Soundsofmusic). Alleen daarom al kan Paul Komen niet genoeg geprezen worden dat hij het aandurfde om deze muziek te programmeren en uit te voeren, die juist in onze onrustige tijden misschien wel belangrijker is dan ooit.
Gebeurtenis: uitvoering For Bunita Marcus van Morton Feldman door Paul Komen (piano) Gehoord: 27/7 Valthermond, d’Rentmeester Publiek: 60 Bijzonderheid: onderdeel Aurora Festival (tot en met 28 juli)
