De Gronings-Georgische pianiste Nata Tsvereli achter de gerestaureerde Pleyel-vleugel. Foto: Corné Sparidaens
Op het Aurora Festival is op alle momenten van de dag wel iets te beleven. ’s Nachts, ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds, altijd is er muziek. Een reportage in vier delen.
Middag: de nieuwe Pleyel-vleugel
,,Hebben jullie het stof bewaard”, vraagt een bezoeker. Tijdens het Aurora Festival is elke middag wat te doen in het café van het Prins Claus Conservatorium. Vandaag vertelt Bart Houtgraaf over de restauratie van de Pleyel-vleugel uit 1842, die het conservatorium enkele jaren geleden geschonken kreeg.
Houtgraaf vertelt over scheuren in het hout, de grote trekkracht van de snaren (’18.000 kilo op een moderne vleugel, 8000 op deze’), de eigenschappen van beuken- en eikenhout, en hoe hij en zijn medewerkers de piano laag voor laag afpelden. Nadat de zangbodem was verwijderd, stuitten ze op stof uit 1842, het bouwjaar van de vleugel.
,,Stofanalyse kan veel vertellen over de herkomst van de materialen”, licht de bezoeker zijn vraag toe. Houtgraaf moet bekennen dat hij en zijn team daar niet over hebben nagedacht. ,,Dank voor de tip, volgende keer gaat het stof in een zakje”, zegt de jonge pianorestaurateur van Andriessen Piano’s & Vleugels in Haarlem. ,,We blijven leren.”
De Pleyel was het favoriete instrument van componist Frédéric Chopin, vertelt Houtgraaf. ,,We proberen in het restauratieproces de klank van toen te benaderen, al weet je nooit hoe het instrument precies geklonken heeft.” Het gescheurde stemblok is vervangen, de zangbodem (‘de ziel van het instrument’) is hersteld en weer op spanning gebracht, de snaren zijn vervangen.
,,De lak hebben we heel voorzichtig van het hout geschraapt”, vertelt Houtgraaf. ,,Die hebben we wel bewaard en in een zakje gedaan.” De Pleyel is gelakt met schellak (gemaakt van afscheiding van luizen). ,,Dat hebben we opgelost in alcohol en hergebruikt: de originele lak zit er weer op.”
Nacht: de nocturnes van Chopin
Wat een goed idee, zeven verschillende pianisten 18 nocturnes van Chopin laten spelen op die pas gerestaureerde Pleyel. Nachtstukken bij kaarslicht, in de mooiste concertzaal van de stad Groningen. Het is vrijdagavond tien uur en de Lutherse kerk zit goed vol, ondanks de late aanvangstijd.
Tobias Borsboom op de gerestaureerde Pleyel-vleugel in de Lutherse kerk. Foto: Corné Sparidaens
Tobias Borsboom begint. Deze vleugel klinkt veel warmer dan een Steinway, valt meteen op. Heerlijk, die heldere, licht rammelende klank – imperfectie is veel interessanter dan strakke perfectie. Borsboom neemt alle vrijheid, met flinke vertragingen en versnellingen, en mooie lijnen – laat hem een keer terugkomen om alle nocturnes op de Pleyel te spelen!
Een Pleyel is geen Steinway, Nata Tsvereli en Ilona Timchenko! Waar is de intimiteit gebleven? Waarom zo hard, zo groots en meeslepend? Hartstocht en lyriek in overvloed, maar waar zijn de (nacht)rust en de dromerigheid? Dan toch liever de fijnzinnige aanpak van Martijn Willers en Massimo Gon, die de Pleyel met tederheid behandelen.
Ook Paul Komens middernachtelijke pianospel past de Pleyel als een handschoen: subtiel en genuanceerd, pure klankontplooiing met prachtige kleuren. Maar de mooiste nocturnes van de avond zijn die van de jongste pianist. Jorian van Nee (23) tovert met kleur, traagheid en stilte. Quasi-improvisatorische klankfluisteringen die je meevoeren als in een droom.
De Gronings-Georgische pianiste Nata Tsvereli achter de gerestaureerde Pleyel-vleugel. Foto: Corné Sparidaens
Avond: Rachmaninov in Aduard
,,Je hebt tekstluisteraars en klankluisteraars”, hield mezzosopraan Ekaterina Levental zaterdagavond het publiek in Aduard voor. ,,Ik ben zelf altijd een klankluisteraar geweest en ik wil u uitnodigen om dat vanavond ook te zijn. Want u gaat een half uur naar voor u onbegrijpelijke taal luisteren.”
We konden niet anders dan gehoorzamen, met Russische liederen van Sergej Rachmaninov op het programma. Levental las nog wel haar eigen vertalingen voor, maar eigenlijk hadden we aan de klanken genoeg om de diepe weemoed, de treurnis en het verlangen te kunnen ervaren.
Levental stortte het (uit het hoofd zingend) met overweldigende passie over de volle kerk uit, fraai begeleid door pianist Tobias Borsboom. Je hoort ze niet zo vaak, die prachtige liederen van Rachmaninov, al kent iedereen de melodie van Vocalise.
We kregen in Aduard daarnaast ook het Trio élégiaque nr.1 te horen en Rachmaninovs beroemde Cellosonate. Die laatste werd gloedvol en overtuigend over het voetlicht gebracht door cellist Matthijs Broersma en pianist Martijn Willers, die nog even voor opschudding zorgde door bijna vallend het podium op te struikelen.
Het liep goed af, maar in het slotdeel was er opnieuw malheur voor Willers: zijn digitale iPad-partituur haperde waardoor de muziek even stilstond. Soms is papier zo slecht nog niet.
Ochtend: zonsopgang in de Onlanden
Daar fiets je dan, om half zeven zondagmorgen, op weg naar het ‘zonsopkomstconcert’ in de Onlanderij. Vorig jaar was het voor het eerst, om de nieuwe naam van het Peter de Grote Festival te vieren. Aurora is immers de godin van de dageraad. Maar er is geen zon – louter grijze lucht en regendruppels om je heen.
Geen concert buiten met uitzicht op de Onlanden en de vogels in je oren, derhalve. Het optreden van het Silhouet Kwartet is verplaatst naar de grote schuur. Eenmaal binnen wachten je echter louter aangename verrassingen. De schuur is omgetoverd tot een gezellige kerststal met lampjes en strobalen, waar zelfgebakken krentenbollen en uitstekende cappuccino geserveerd worden.
En als om zeven uur het jonge strijkkwartet uit Groningen begint te spelen, komt de zon alsnog stralend op in hoofd en hart. Lyke Nota, Niek en Joost de Boer en Vera Backer waren in 2021 prijswinnaars op de zomeracademie van het festival en spelen nu Haydn, Dvorák en Smetana. En hoe! Bij het Lerchenquartett dartelen de leeuweriken door de schuur.
En je denkt: wat een geweldige concertlocatie is dit eigenlijk! De akoestiek is veel beter dan buiten, waar vorig jaar de strijkersklanken nog verwaaiden in de wind. Na een klein uur heerlijke muziek stap je verkwikt en verwarmd weer op je fiets, ruim op tijd voor de openbare masterclass in het conservatorium.
Het Aurora Festival duurt nog tot en met 28 juli. Voor het programma zie aurorafestival.nl. Op Facebook en YouTube verschijnt elke dag een videoverslag van de activiteiten die overdag plaatsvinden.
