Schrijver Jan Brokken duikt in geschiedenis van zijn familie in Nederlands-Indië met persoonlijke documentaire

Jan Brokken (Leiden, 1949) schreef bijna veertig romans en reisverhalen. Vorig jaar verscheen van hem nog een indrukwekkend boek over de geschiedenis van hotel Spaander in Volendam, dat drie maanden in de bestseller top-60 stond. Zijn werk werd in twintig talen vertaald, van Duits tot Deens en van Chinees tot Russisch.

Hoewel Jan Brokken dus pas ná de Tweede Wereldoorlog ter wereld kwam, drukte die oorlog nadrukkelijk een stempel op zijn jeugd. Hij groeide op tussen de scherven van een verleden dat zijn ouders had getekend. In de documentaire – die maandag op tv komt – volgt de camera  de emotionele reis van Jan Brokken bij zijn zoektocht naar het verleden van zijn familie in Indonesië.

Het verhaal van de familie Brokken in Azië begint als een avontuur. De ouders van Jan Brokken vertrekken als jonge, enthousiaste twintigers naar Celebes. Vader Brokken is dominee en in de voormalige Nederlandse kolonie wacht hem een zendingstaak. 

Op de plaats van bestemming krijgen de predikant en zijn vrouw twee zonen, de oudere broers van schrijver Jan. Het familiegeluk verandert in een nachtmerrie als in 1942 het Japanse leger Nederlands-Indië binnenvalt. Brokkens moeder en zijn twee broers worden gescheiden van zijn vader in verschillende Japanse interneringskampen ondergebracht. Net als ruim honderdduizend andere Nederlanders zitten ze drie jaar in kampen. Dat zijn gevangenissen, kazernes, scholen, ziekenhuizen en afgescheiden stukken in woonwijken waar prikkeldraad ze belet om weg te komen. In de kampen heersen honger en tucht en een regime van dwangarbeid.

De komende week is het 80 jaar geleden dat Nederlands-Indië werd bevrijd. Die mijlpaal was de aanleiding om in de tv-uitzending te belichten wat het betekent om na de oorlog geboren te worden in een gezin dat nog altijd in oorlog leeft. In de uitzending zoekt filmmaker Nathalie Toisuta antwoorden op de vraag waarom Nederland zo lang heeft gezwegen over deze kant van de geschiedenis. Daarmee legt de film volgens de maker niet alleen het persoonlijke verhaal van de schrijver Jan Brokken bloot, maar ook een hoofdstuk uit de Nederlandse geschiedenis dat vaak op de achtergrond blijft.

Onterecht, meent ze. Want terwijl ons land destijds na de bevrijding van mei in een feestroes was, zaten in de kolonie nog duizenden Nederlanders achter het prikkeldraad. Eén op de zes overleefde deze internering niet. De slachtoffers stierven aan honger, uitputting, mishandeling of ziektes want hygiëne was ver te zoeken, in de kampen.

Toch was bij terugkeer in Nederland weinig oog voor het verdriet van de overlevenden. De Jappenkampen leken hier een ver-van-mijn-bed-verhaal. Ze hadden het toch niet koud gehad in de Jappenkampen? ‘Ach, bij jullie viel het toch wel mee? Wij hadden de hongerwinter!’, was dan een veel gehoorde reactie. Het is een opmerking die Jan Brokken in de documentaire herhaalt. Je hoort dat hier iemand praat die weet dat het anders was.

  ‘Jan Brokken zijn oorlog’ is te zien op maandag 11 augustus bij MAX op NPO 2, 22.10 uur.