Erica van Boven uit Groningen schreef een boek over de droom van (bijna) iedere schrijver en uitgever

Tien jaar geleden publiceerde Erica van Boven het nauwelijks opgemerkte boek Bestsellers in Nederland. Op verzoek heeft de emeritus-hoogleraar letterkunde uit Groningen het geactualiseerd, voorzien van een veelkleurige cover en uitgebracht onder een nieuwe titel: De bestsellermachine. Voor die uitgave is de belangstelling wel groot.

Les 1, voor schrijvers: zorg ervoor dat je uitgever reclame maakt en de media op de hoogte stelt. Les 2, voor uitgevers: zorg dat je boek in de Nederlandse winkels beschikbaar is. Voor alle overige lessen, en dat zijn er veel meer, lees verder in De bestsellermachine.

De bestseller – een boek waarvan in korte tijd heel veel exemplaren worden verkocht – is de kurk waarop de boekhandel drijft, schrijft Van Boven. Zo’n tachtig procent van de handel is te danken aan zo’n twintig procent van het aanbod en zorgt voor de winst waarmee titels die minder of zelfs slecht verkopen kunnen worden uitgegeven.

Bestsellers zijn belangrijke boeken, vooral vanuit economisch perspectief bezien. De belangstelling van Van Boven (Breda, 1952) is op de eerste plaats literair-sociologisch. ,,Ik ben geïnteresseerd in wat literatuur doet, hoe literatuur wordt gelezen en hoe het functioneert in de maatschappij”, vertelt ze. ,,Dan komt je als letterkundige terecht bij boeken die veel impact hebben op het publiek.”

Wat haar belangstelling daarnaast heeft gevoed, is de rol die vrouwen hebben gespeeld – en nog spelen – bij de totstandkoming van bestsellers. Ze schrijven ze niet alleen, ze kopen en lezen ze ook. Vrouwen houden de literatuur overeind, stelt Van Boven.

,,In het verleden werd de literaire stemming en theorie gedomineerd door mannen die clubjes vormden en manifesten publiceerden”, vertelt de hoogleraar. ,,Vrouwen werden buitengesloten, ook expliciet. Omdat vrouwen met hun werk toch ergens terecht moesten, zijn ze zich meer publieksgericht gaan opstellen.”

,,Uit onderzoek door Stanford University in Californië weten we dat er kenmerken zijn die bijdragen aan een goede verkoop. Wat opvalt is dat zaken als geweld en seks minder goed scoren dan intimiteit. Een boek als Vijftig tinten grijs van E.L. James heeft het verkoopsucces niet te danken aan de sado masochistische-scenes, maar aan human closeness. Aan de verbondenheid en het emotionele dat wordt beschreven.”

,,Ander kenmerk is dat bestellers zich richten op de norm van het moment, ze zijn verbonden aan de actualiteit. Tegenwoordig is het autobiografisch gehalte heel belangrijk – denk aan Beladen huis van Christien Brinkgreve waarin het ook nog eens om bekende Nederlanders gaat. Zonder sleutelgat om door te kijken, is het op dit moment moeilijk een bestseller te schrijven.”

,,Spanning, emotionaliteit, een goed ritme – dat zijn zaken waar je op moet letten als je een bestseller wilt schrijven. Maar dan nog blijft het zich onttrekken aan wetten. Er zijn altijd weer nieuwe verrassingen, kijk naar Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Daanje. Dat raadsel maakt bestsellers ook zo interessant.”

,,Alle massaproducten roepen dedain op. Mensen hebben een neiging zich te distantiëren van de massa. Dat kan door jezelf een bijzondere positie toe te kennen, bijvoorbeeld door je eigen smaak bijzonder en goed te vinden.”

,,Met name voor de Tweede Wereldoorlog bestond echt een kloof tussen literatuur en wat het grote publiek las. Als iets veel werd gelezen, werd het als waardeloos gezien. Dat is begrijpelijk omdat kunstenaars in die periode de literatuur wilden beschermen. Er kwamen steeds meer lezers, de markt veranderde. Er was vrees voor de oprukkende commercie uit de Verenigde Staten. Er was sprake van een cultuurcrisis.”

,,In de jaren 60 komen er schrijvers die zowel door critici als het grote publiek interessant worden gevonden: Reve, Hermans, Mulisch, Cremer, Wolkers. De grenzen tussen hoog en laag worden minder scherp.”

,,Connie Palmen is een zeer interessant voorbeeld, omdat zij publieksgericht schrijft en zich bedient van de wetten van de markt, en zich tegelijkertijd distantieert van populaire schrijvers. In 2009 riep Palmen op televisie in reactie op de opkomst van populaire schrijvers als Saskia Noort, Kluun en Heleen van Royen: ‘Scheer je weg, nietsnutten in het land van de literatuur! Donder op!’.”

,,In de meeste Westerse culturen werkt het zoals bij ons. De afgelopen honderd jaar zie je de internationalisering steeds sterker worden. Alle boeken die bovenin de Bestseller 60 belanden, zijn boeken die het ook in het buitenland goed doen. Daar tegenover staat dat er altijd nationale en regionale bestsellers zijn.”

,,Ik kan niet zo een-twee-drie titels noemen. Wat je wel ziet, is dat sociale media invloed uitoefenen op de populariteit van genres, zoals Engelstalig en fantasy. De sturende rol van kranten en critici wordt nu door sociale media en platforms als Hebban en Goodreads vervuld. De Zeven zussen-serie van Lucinda Riley is nooit door kranten besproken, maar door lezers een succes geworden.”

,,Dat mensen plezier beleven aan boeken waar ze zich voor moeten inspannen, waar ze iets van opsteken. Bestsellers zijn niet per definitie gemakzuchtige commerciële boeken voor passieve lezers. Lezers zijn geïnteresseerd in iets nieuws en interessants. Spannend en leuk is niet genoeg. Om een bestseller te worden moet een boek iets extra’s bieden.”