'Rood paard met zwarte ruiter' van Hendrik Nicolaas Werkman (1944). Sjabloon, inktrol, drukinkt op papier (60,5 bij 50 centimeter), particuliere collectie. Foto: Eric Bos
Op landgoed Nienoord is een tentoonstelling van Ploegkunstenaars te zien. Een in 2024 ontworpen Ploegroute geeft de plekken aan waar ze aan het werk waren. Zoals Hendrik Nicolaas Werkman.
Sinds 1944 rijdt deze ruiter het beeld uit. Hij is de afgelopen 80 jaar nooit op zijn bestemming aangekomen, maar de hemel kleurt zonnig geel, dus het moet wel goed zijn afgelopen.
Rood paard met zwarte ruiter noemde Ploegkunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman zijn sjabloondruk. Heel eenvoudig van opzet, meer suggestief dan uitgewerkt en toch heel herkenbaar, net zoals zijn beroemde druksels voor de Chassidische Legenden. Schilderachtig, bijna.
Alsof de ruiter het paradijs verlaat
Voor Werkman was een drukpers wat een doek en penseel voor een schilder is. Kijk maar eens hoe mooi de natuur door louter kleurvlekken vorm heeft gekregen. Alsof de ruiter het paradijs verlaat, een ongewisse toekomst tegemoet. Quo vadis?
Nienoord Leek
Expositie De Ploeg op Nienoord, Landgoed Nienoord, Leek. Tot en met 30 april. De sjabloondruk van Hendrik Nicolaas Werkman is tot 15 april te zien.
Dat ongewisse is iets wat ineens heel actueel is geworden. Over ons zonnige toekomstbeeld zijn zware schaduwen gevallen, iedereen maakt zich grote zorgen over de wereld en het eigen bestaan. We wonen nu nog in een paradijs, maar is het niet beter ons heil elders te zoeken?
Dat Rood paard met zwarte ruiter dergelijke associaties wekt, heeft denk ik ook te maken met de tijd waarin Werkman leefde en werkte, de Tweede Wereldoorlog. Op 10 april 1945, een paar dagen voordat de oorlog in Groningen eindigde, werden hij en anderen door de Sicherheits Dienst doodgeschoten in de bossen bij Bakkeveen.
Symbool van het kunstenaarsverzet
Werkman werd als kunstenaar een symbool van het kunstenaarsverzet. Steeds wanneer we zijn prachtige druksels zien, de toepassing van kleur in zijn werk, de virtuositeit waarmee hij het drukkersmateriaal tot een belangrijk expressiemiddel maakte, zien we tegelijkertijd de Chassidisch Joodse Legenden voor ons en die plek tussen de bomen in Bakkeveen, het dorp waar hij ook begraven werd.
Rood paard met zwarte ruiter gaat over kleur, en wat vooral opvalt bij deze sjabloondruk is dat het paard rood is. Een groen paradijs, een man in het zwart, niets bijzonders, maar een rood paard? Rode paarden bestaan niet, zou je zeggen.
Maar had zijn tijdens de Eerste Wereldoorlog gesneuvelde Duitse collega Franz Marc al niet rode paarden geschilderd? Dat hoorde bij de kunst van het Expressionisme. Dus ook bij Werkman die, net als Marc, veel paarden schilderde en tekende. Voor Marc, maar misschien ook wel voor Werkman, betekenden rode paarden het ontwaken van de mens in een nieuwe tijd. Vermoedelijk is de Zwarte Ruiter daarnaar op weg.
