De duivel stinkt echt als de hel. Het is in Twente te ruiken | Kunst kijken met Eric Bos

In het Rijksmuseum Twenthe kun je het middeleeuwse katholieke geloof beleven door het te voelen, te eten, te horen, te zien en te ruiken. Je loopt van de ene zaal in de andere en af en toe hoor je een bel klinken, net als in de kerk wanneer een mis wordt gecelebreerd.

En kijk, daar staan twee doosjes met hosties. Die mogen we als publiek op onze tong laten smelten, zo ervaren we de eenwording met het lichaam van Christus. Wat we nog missen is een slokje van de miswijn die Christus’ bloed symboliseert.

De prachtig ingerichte tentoonstelling Zien & Geloven richt zich op het zintuiglijke aspect van de geloofsbeleving in de late middeleeuwen.

Eigenlijk heeft het met kunst weinig te maken, al die wierookvaten, schilderijen en houten heiligenbeelden of de gebedenboeken en missalen die zijn verluchtigd met de allerfijnste miniaturen. Maar door de schoonheid ervan zijn we het wel als kunst gaan zien. En het is sterk verwant aan theater, zo mogen we al die religieuze handelingen en opvoeringen toch wel noemen.

Relieken in zilveren monstransen brengen ons op een tastbare manier dichtbij het lichaam van een heilige. De tastzin wordt ook vertegenwoordigd door de rozenkransen. Een gebedsladder, waarvan de kralen door onze vingers glijden.

Er is ook een tafel met flessen waarin zich allerlei geuren bevinden. Een aangename geur werd geassocieerd met deugdzaamheid en heiligheid, een onprettige geur werd verbonden met ziekte en dood.

Door in een balgje te knijpen wordt een geur verspreid en kun je die stuk voor stuk ruiken, zoals wierook en pomander, maar ook de geur van de hel. Dat is echt vreselijk, de duivel stinkt als de hel.

Op een groot schilderij van de Meester van de Levensbron uit circa 1510 in de eerste zaal zien we hoe dat eraan toeging in een middeleeuwse kerk of kapel.

De Heilige Gregorius celebreert de mis, waarbij Christus bloedend en wel van het kruis is afgedaald en het altaar betreedt. Het bloed uit de wond in zijn zij spuit in een miskelk en redt de zondaars die links naast het altaar in de muil van de hel zijn beland van het vagevuur.

Alles – rituelen, schilderijen, beelden, missalen, wierookbranders – in één scène ondergebracht, waarbij symbolische rituelen en werkelijke gebeurtenissen door elkaar lopen. Op de Gregoriusmis is de kerk het eerste kunstmuseum geworden.