‘Marine’ (1933) door Jean Brusselmans. Olieverf op doek (51 bij 56 centimeter).
In Museum Belvédère in Oranjewoud is, te midden van bekend en onbekend werk van Jan Mankes en andere kunstenaars, een mysterieus doek te zien: een bijna abstract werk van Jean Brusselmans uit 1933.
In een van de kabinetten in de westvleugel van Museum Belvédère hangt een zeegezicht. Het is een marine zoals ze dat in de kunstwereld noemen, geschilderd door de Belgische kunstenaar Jean Brusselmans.
Het is dat er rechtsonder op het doek een scheepje is afgebeeld, anders zouden we het misschien voor een abstract schilderij hebben aangezien. Dat komt door de stapeling van horizontale, gebogen banen in zachte, op elkaar afgestemde kleuren.
Als je van het scheepje als aandachtpunt uitgaat en je blik naar boven richt, is het net of je in een andere wereld belandt. Letterlijk en figuurlijk een hogere wereld, met een donkere gestileerde bomenrij tussen de velden. Boven de zee met het scheepje lijkt nog een tweede zee aanwezig. Als een visioen. Daardoor krijgt deze eenvoudige marine een enigszins bovenaards karakter.
Alles lijkt in beweging
Zoals de Belgische kunstenaar Jean Brusselmans (1884-1953) schilderde, zo deed niemand dat. Hij trok zich niets aan van de heersende stromingen, maar ging zijn eigenzinnige gang. Het Belgische Brabant was zijn liefste onderwerp, landschappen waar we ook die monumentale banen tegenkomen. En omdat ze niet strak geschilderd zijn, is het of alles in beweging is.
Brusselmans schilderde in de tijd van de Vlaamse avant-garde, met Permeke en Gustave De Smet, tussen beide wereldoorlogen in. Die schilders trokken de aandacht, maar Brusselmans was een einzelgänger, hij schilderde in betrekkelijke afzondering en ontwikkelde een persoonlijke avant-garde.
Leven als kunstenaar
Het was in 1904 toen hij besloot om een leven als kunstenaar te leiden. Met collega Rik Wouters huurde hij een atelier op een zolderverdieping in Brussel.
In die tijd verkende Brusselmans ritmische patronen, geometrische motieven en dessins. Want zo kunnen we zijn marines beschouwen: als een compositie van ritmische banen, enigszins verwant aan muziek; het lied van de zee, de Song of the Clouds, een meerstemmig koorwerk.
Dat ritme en die patronen bracht hij ook aan in zijn landschappen met akkers, sneeuwvelden of figuurstudies. Al doende abstraheerde hij de werkelijkheid en je vraagt je af waarom hij nooit die ene stap heeft gezet naar volledige abstractie. Hij hoefde het scheepje slechts weg te laten.
Een boei in een onrustige wereld
Dat scheepje, dat meer getekend dan geschilderd is, lijkt als een boei te fungeren in een onrustige wereld van banen en ritmes. Daar waar het rustig voortzeilt is de zee kalm. Maar erboven tekenen zich stormachtige bewegingen af.
Misschien wilde hij met dat scheepje voorkomen dat hij zich voorgoed in de abstractie zou verliezen. De spanning tussen realisme en ‘het net niet voorstellingsloze’, daar leek het hem uiteindelijk om te gaan.
Belvédère Oranjewoud
De marine van Jean Brusselmans hangt in de westvleugel van Museum Belvédère in Oranjewoud bij Heerenveen. Open: di t/m zo 10-17 uur.
