De zon als een magische cirkel in objecten en schilderijen van Henk Puts | Kunst kijken met Eric Bos

Henk Puts (Maastricht 1950) schildert cirkels. Hij doet dat met water verdunde acrylverf. De kunstenaar, die een atelier in de Groninger binnenstad heeft, laat acrylwater stromen, vervloeien en opdrogen tot cirkelvormen.

Er bestaan verschillende culturen waarin het op de grond gieten of druppelen van vloeistof een rituele betekenis heeft, weet Henk Puts. ‘Bijvoorbeeld ter herinnering aan de voorouders, of voor de goden.’

Het gieten van acrylwater op papier ervaart ook hij als een persoonlijk ritueel, een ceremonie die het papier doet plooien, waardoorbergen en dalen ontstaan met stromen van boven naar beneden. In de dalen ontstaan ‘meren’ die langzaam verdampen en uiteindelijk opdrogen. Zo wordt iets zichtbaar waar hij maar deels grip op heeft. Wat achterblijft zijn kleurbewegingen, sporen van vloeiing, schiftingen.

Dat ziet er prachtig uit, zoals de twee cirkels op bijgaande afbeelding, Plengoffer genaamd, in dit geval niet op papier, maar op doek. Links is een mannelijke, rechts een vrouwelijke, licht de kunstenaar toe. Maar waarom altijd cirkels?

Kennelijk is de cirkel een persoonlijk oerbeeld voor Henk Puts. ‘Elke kindertekening moet een zon hebben,’ legt hij uit. ‘Ik was als kind altijd de enige die het raar vond dat anderen er dan gezichtjes in tekenden. Dat deed ik nooit. De zon was voor mij uitsluitend een cirkel.’

Voor zijn expositie in Galerie Noord paste hij de cirkelvorm in verschillende schilderijen en objecten toe. In mathematische, Lissitzky-achtige constructies op papier, heel open en uiterst zorgvuldig uitgevoerd. En een stapel geheimzinnige glazen potten met witte, genummerde deksels op de vloer van de galerie.

Als je door de knieën gaat en kijkt wat er in zit, blijken dat korrels van papier te zijn, de resten van afgekeurde tekeningen. In elke pot zit één tekening die Puts in de mixer stopte en liet vermalen.

Duizend van zulke potten met tekeningen heeft hij gemaakt. De stapel in Galerie Noord is slechts een onderdeel. ‘Ik zie dit als een verzoening,’ zegt hij. ‘Tekeningen die van hun ziel zijn ontdaan.’ Als je boven op de rijen potten kijkt, blijken de deksels ook allemaal uit zuivere cirkels te bestaan. ‘Uiteindelijk zijn het voor mij zonnen in potten.’

Je kijkt naar de inhoud en probeert je voor te stellen wat er in die potten verborgen ligt, hoe die verkruimelde tekeningen er hebben uitgezien. Landschappen? Constructies à la El Lissitzky? Mislukte cirkelcomposities? En komt Henk Puts soms niet de verleiding om gewoon een stuk papier te vermalen in plaats van een tekening?

Nooit, laat hij weten. Voor hem is het oppotten van een afgedankte tekening ook een ritueel. De sporen van een verkruimelde werkelijkheid. Als as in een urn. Je kunt het zien als een magische handeling, zoals het maken van kunst ook iets magisch heeft.