'The Ear' (2011) door Michaël Borremans, olieverf op doek (42 bij 53 centimeter).
Museum Voorlinden exposeert liefst vijftig schilderijen van de Vlaamse schilder Michaël Borremans. Wanden vol geschilderde vervreemding, alsof je je midden in een dystopische film bevindt.
Dit is zo’n schilderij waarbij je het gevoel krijgt dat het om iets anders gaat dan het lijkt. Want het blijft vreemd dat de hierbij afgebeelde vrouw haar rug naar ons heeft toegekeerd. Alsof ze niet wil dat wij weten wie ze is.
Bij het meeste werk van de Belgische kunstenaar, fotograaf en filmmaker Michaël Borremans (1963) blijf je je afvragen wat je eigenlijk ziet. Dat is natuurlijk het mooie van schilderkunst, dat die ons een werkelijkheid kan laten zien die niet bestaat, maar wel zou kunnen bestaan. Het zijn raadselschilderijen, een werkelijkheid waar iets mee is.
Borremans is met vijftig schilderijen in Museum Voorlinden aanwezig. Hij wilde graag een persoonlijke selectie samenstellen uit zijn oeuvre. Het ging hem daarbij duidelijk niet om ‘mooi’.
Mooi is een onmogelijk begrip in de kunst. Kunstenaars maken kunst om iets uit te drukken. Dat doet Michaël Borremans volop. Hij drukt een wereld uit die alleen in zijn hoofd bestaat. De sleutels tot zijn raadsels houdt hij echter in zijn zak. Zo blijft het spannend.
Op het verkeerde been
Je gaat te rade bij de titelbordjes. Dan ontdek je dat hij het schilderij van het achterhoofd van de vrouw The Ear heeft genoemd. Dáár ging het dus om, om dat oor. Maar dan blijf je met de volgende vraag zitten: waarom schilderde hij dan niet alleen dat oor, maar een heel achterhoofd?
Wat overblijft is dat het heerlijk is om naar te kijken, omdat het zo goed geschilderd is. Verder wil hij ons gewoon steeds op het verkeerde been zetten, een beetje uitdagen. Zo ontstaat een spel tussen de schilder en zijn publiek.
In zijn werk grijpt hij, zoals veel kunstenaars, vaak terug op de kunstgeschiedenis. Vervolgens schept hij een volkomen eigen, vervreemdende sfeer, iets sadomasochistisch, iets met warme huid en koud rubber. Wreedheid ligt op de loer, via personages die ogenschijnlijk wilsonbekwaam naar het niets staren. Door zijn manier van schilderen ontstaat een vorm van een verstoorde schoonheid.
Waaraan de voorstellingen in het werk van Borremans doen denken is een dystopische wereld, zo’n fantasiesamenleving in de naaste toekomst, waarin we volledig overgeleverd zijn aan de machthebbers, aan de robotisering van het volk, de sinistere droom van elke dictatuur.
Alledaags en mysterie ineen
We zien raketvormig geklede mensen of ze zijn in ruimtevaartpakken gestoken. Ze staren wezenloos voor zich uit alsof ze door autocratische krachten bestuurd worden. Mensen als exotische dieren, alsof we in een dierentuin rondlopen, in een circus.
Op een portret van een jongeman zien we dat zijn ogen laserstralen uitzenden. Verderop eet een vrouw een boterham met jam. Alledaagser kan het niet. En toch, door zijn beeldtaal, zijn manier van schilderen is zelfs dat boterham eten een mysterie. Borremans schept zo een heel persoonlijk universum. Ons rest de verbazing.
www.facebook.com/ericrhbos
Voorlinden Wassenaar
Michaël Borremans – A Confrontation at the Zoo, Museum Voorlinden, Wassenaar. Open: alle dagen 11-17 uur. T/m 23 maart 2015.
