Installatie van witte vlaggetjes door Felix Hess, in de grote zaal van Pictura in Groningen.
De installaties van de Groningse natuurkundige Felix Hess passen goed in het Universiteitsmuseum, maar in Pictura in Groningen komt de kunstzinnige kant ervan volop tot zijn recht.
De grote expositiezaal van Pictura in Groningen is bijna leeg, op een installatie na van witte vlaggetjes op de vloer en een groep witte Japanse lantaarns boven het ‘podium’. Wat een verademing. Eindelijk zijn we weer eens in de gelegenheid om ‘leegte’ en daarmee ‘ruimte’ te ervaren, begrippen uit de wijsbegeerte, de kunst en de wetenschap.
In zo’n lege ruimte ben je extra ontvankelijk voor het kleinste geluid of beweging. Dat ontdekken we wanneer we de zaal betreden. We hebben nauwelijks de eerste stap gezet, of de witte vlaggetjes op de vloer beginnen te zwenken, te zwaaien en te draaien. Een begroetingsritueel, denk je dan. Maar doen die vlaggetjes dat uit zichzelf of veroorzaken wij dat?
Aerodynamica
Voor we het beseffen zijn we onderwerp van de ‘aerodynamica’, die gaat over hoe luchtstromen zich gedragen. Want de vlaggetjes en lampions reageren op de luchtbeweging die wij teweegbrengen. We zijn dus onderdeel van het kunstwerk geworden, van een wetenschappelijk verschijnsel dat tegelijkertijd een esthetische ervaring blijkt. Het heft de kunstmatige kloof tussen kunst en wetenschap op.
De lucht die we in- en uitademen, die via gaten en kieren over onze vloeren beweegt – open een deur of een raam en alles gaat dwarrelen – was als fenomeen binnen de aerodynamica het onderzoeksgebied van de Groningse natuurkundige Felix Hess (1941-2022), wetenschapper en kunstenaar, die zijn bevindingen in kunstinstallaties omzette waarvan enkele nu in Pictura te zien zijn.
Boemerangs
‘Als kind was ik heel nieuwsgierig en wilde ik het hele universum begrijpen’, zei Hess ooit in een lezing over zijn carrière. Zo was hij aan het eind van zijn studie in 1967 gefascineerd door de werking van de boemerang, waarover hij zijn proefschrift schreef.
‘Ik heb heel lang gedacht dat boemerangs net als vliegende tapijten niet bestonden. (…) Ik wou weten hoe het mogelijk was dat, als je een stuk hout weggooit, het weer terugkomt.’ Via de ontwikkeling van een computerprogramma kwam hij achter het geheim van dit wonderlijke gegeven, meetbaar en voorspelbaar.
Daarbij vergeleken lijkt het verschijnsel van de bewegende witte vlaggetjes vrij simpel. Dat geldt ook voor de Japanse, hangende lampionnen. Klap maar eens hard in je handen, dan worden ze uit hun zachtjes flikkerende sluimer gehaald en geven ze ineens vol licht.
Kunst die op jou reageert, een magisch fenomeen. Het is niets nieuws, maar het blijft fascineren. En het wekt iets waarvoor we in deze tijd nauwelijks meer tijd hebben: verwondering. Hier vloeien wetenschap en kunst samen.
Felix Hess maakte kunstwerken met geluid, beweging en licht, alsof we in de renaissance leven, waarin er nog geen verschil bestond tussen kunst, wetenschap en techniek, en de mechanismen van de wereld en het universum nog ontdekt moesten worden.
www.facebook.com/ericrhbos
Pictura Groningen
Felix Hess, Van wetenschap naar kunst – Kunstlievend genootschap Pictura, Sint Walburgstraat 1, Groningen. Open: wo t/m zo 13-17 uur. T/m 12 januari 2025.
