Een tentoonstelling van Van Gogh in Groningen opende in 1897 de ogen van de leden van De Ploeg. Waarom? Van Gogh durfde lelijk te schilderen | Kunst kijken met Eric Bos

Het hierbij afgebeelde schilderij hangt op de tentoonstelling Hoe Van Gogh in Groningen kwam in het Groninger Museum. Een klein schilderij van een brug in avondlicht. De gaslantaarns zijn ontstoken, de donkerende, westelijke hemel krijgt een groene tint, de bomen zijn in een ondoorgrondelijk zwart gehuld. Geen mens te zien.

De schilder van dit stemmige tafereel (vermoedelijk 1926) is Johan Dijkstra, medeoprichter in 1918 van de schildersvereniging De Ploeg in Groningen. De kunstenaar woonde vlakbij, aan de kade van de Spilsluizen, en keek vanuit het raam van de eerste etage op de brug neer die de Oude met de Nieuwe Boteringestraat verbond.

Wat opvalt is de bijna exotische zomeravondsfeer, hoe alles uit fijne toetsjes is opgebouwd, de aandacht voor het gaslichteffect. Waar kom je terecht als je die brug oversteekt? In een park? Een andere wereld? Als je over de leuning naar beneden kijkt, zie je het duistere water van het diep dat naar het westen toe in het Reitdiep uitvloeit.

Johan Dijkstra was geboeid door die brug waar voetgangers, mensen met handkarren en het gemeentelijke poeptonnenvervoer zich over de rammelende planken voortbewoog, Enkele jaren nadat het schilderij was voltooid, werd de brug vervangen door een moderne, brede brug.

Maar wat heeft dat met Vincent van Gogh te maken?

Alles. Schilderijen van Van Gogh waren voor het eerst in 1896 en 1897 in Groningen te zien geweest, dankzij enkele studenten die liefst honderd Van Goghs naar Groningen brachten. Daarna volgden meer Van Gogh-exposities. Johan Dijkstra was van De Ploeg-schilders de meest enthousiaste aanhanger van de nieuwe schilderstijl van Van Gogh. Kleur, een expressionistische stijl, de werking van het licht.

Dijkstra beschouwde Van Gogh en diens opvattingen ‘als een evangelie’. Was De Ploeg niet opgericht om een nieuwe kunst te propageren? Van Gogh durfde ‘lelijk’ te schilderen, met felle kleuren, alledaagse onderwerpen zoals een stilleven met aardappelen, een stel afgedragen schoenen of een boerenstoel. Vincent van Gogh schilderde zoals een timmerman zijn planken schaaft. Zoals een beeldhouwer zijn koppen boetseert. Dynamisch.

De schilders van De Ploeg wilden dat ook, weg van het schoolse, wars van hoe het hoorde. Jan Wiegers, Jan Altink, Henk Melgers, George Martens en Johan Dijkstra, allemaal namen ze iets van de stijl of het palet van Van Gogh over. Een aantal begon zelfs zonnebloemen te schilderen.

Die Boteringebrug van Dijkstra, wat is daar voor Van Goghs aan? Ik denk niet zozeer de kleur, het licht of de atmosfeer. Het is het geheel dat op een manier is geschilderd die Dijkstra voordat hij een Van Gogh had gezien, nooit zo gedaan zou hebben. Het is één en al levendigheid, van de straatklinkers tot de atmosferische lichteffecten; de Franse invloeden die Van Gogh in Parijs onderging. En dat in Groningen. Een feest om naar te kijken.

www.facebook.com/ericrhbos