Nieuwe asielwet werkt kleinschalige opvang tegen. 'Kabinet zet bijna de helft van de gemeenten op een zijspoor'

„Opvangplekken die gemeenten aanbieden, tellen alleen als het er meer dan honderd zijn voor een periode van vijf jaar”, zegt woordvoerder Ruud Koerts. Kleinschaliger opvang mag, maar die moeten gemeenten zelf organiseren. „In de praktijk zal dit een rem zetten op kleinschalige opvang.”

Neem de gemeente Eemnes. Daar willen ze best asielzoekers opvangen, zegt wethouder Theo Reijn. „Daarvoor hebben we helemaal geen financiële prikkel nodig”, zegt hij over de 2500 euro die het kabinet gemeenten in het vooruitzicht stelt als ze bovenop het verplichte aantal minimaal honderd asielzoekers extra opvangen. „Probleem is alleen: we hebben geen plek.”

Kleine gemeenten zoals Eemnes, met 9000 inwoners, worstelen met de dwangwet die asielopvang over Nederland moet verspreiden. Die zet volgens de VNG namelijk een rem op kleinschalige opvang. Wethouder Theo Reijn verwoordt het zo: „Het kabinet kan dwingen wat het wil, maar als er geen plek is, houdt het op.” Aan een financiële vergoeding achteraf heeft hij niks. Liever zou hij vooraf inzicht willen in de kosten, begeleiding, en hogere overheden die mee- in plaats van tegenwerken.

„Wil ik flexwoningen neerzetten aan de noord- en zuidkant van het dorp, dan zegt de provincie: mag niet, want buiten stedelijk gebied”, zegt Reijn. „Als ik een locatie aanbied voor asielopvang aan het COA, krijg ik te horen: ongeschikt, want te klein. En dan zeuren dat we een weigergemeente zijn.” Het is precies het probleem dat de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) met het wetsvoorstel heeft waarmee staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) meer spreiding van asielzoekers over Nederland beoogt.

Zonde, vindt asielexpert Carolus Grütters van de Radboud Universiteit. „Uit onderzoek blijkt telkens dat de meeste gemeenten die nu niks doen aan asielopvang heus bereid zijn asielzoekers op te vangen, maar wel op een manier die past bij hun inwonertal. Er hebben 158 gemeenten minder dan 30.000 inwoners. Veel daarvan zeggen: we willen er wel dertig opvangen. Maar die zouden er dan ineens meer dan honderd moeten doen? Zo zet het kabinet bijna de helft van de gemeenten op een zijspoor. Zo blijven kabinet en COA hangen in de groef van groot, groter grootst.”

Voor kleine gemeenten kan het bijna niet uit om op deze manier asielzoekers op te vangen, zegt wethouder Joël Voordewind van Alkmaar, dat vijfhonderd asielzoekers gaat opvangen in het voormalige belastingkantoor. Het zijn er tweehonderd meer dan de gemeente volgens de verdeelsleutel van de nieuwe wet zou moeten. Hij snapt de hang naar grootschaligheid van het COA wel. „Bij de opvang van asielzoekers hoort beveiliging, begeleiding, taallessen enzovoorts. Dat is makkelijker op één plek te realiseren dan verspreid over zes locaties.”

Om zich heen ziet hij gemeenten die liever even afwachten wat de nieuwe dwangwet brengt in plaats van hun vinger opsteken om nu al asielopvang mogelijk te maken. Het gevolg: crisisnoodopvang blijft nodig. SP-Kamerlid Van Dijk kraakt de dwangwet. „Het gaat de ongelijke verdeling niet verhelpen en de wet kan aanzetten tot grootschalige opvang, terwijl we daar juist vanaf moeten.” JA21-leider Eerdmans noemt het voorstel zelfs ’zeer pervers’. „Het toont ook vooral aan dat het kabinet weet dat er nul draagvlak is voor meer asielopvang. Dan kom je met dit soort halve omkooppogingen.”

VVD-Kamerlid Brekelmans, wiens fractie vorige week na een bezoek van premier Rutte door de pomp ging, verdedigt de dwangwet nu. „Ook kleinschaligere locaties tellen mee voor de gemeentelijke verplichting”, redeneert de liberaal. „Daarnaast krijgen gemeenten ook een bonus als ze meerdere kleinschalige locaties aanbieden, die kunnen ze samen optellen.” Op die manier kunnen kleine gemeenten volgens hem alsnog boven de 100 plaatsen extra komen.