Staatssecretaris Eric van der Burg van asielzaken Foto: ANP
Hij is zeer omstreden, de nieuwe ‘dwangwet’ voor asielopvang waar de VVD dinsdag toch in mee ging. Krijgt nu elke gemeente een azc? Dit zijn de belangrijkste punten uit de wet.
Eigenlijk is het iets dat niemand wil. Dwang. Gemeenten zouden toch zelf moeten kunnen beslissen of en op wat voor manier ze asielzoekers willen opvangen? Draagvlak is belangrijk voor asielopvang, en dwang van bovenaf draagt daar meestal niet aan bij.
Toch kwamen staatsecretaris Van der Burg (VVD), de Veiligheidsregio’s en ook de Vereniging Nederlandse Gemeenten deze zomer al tot de conclusie dat dwang onontkoombaar is. Te veel gemeente leveren geen bijdrage aan de opvang, waardoor de problemen steeds door dezelfde schouders gedragen moeten worden - en vooral die van Ter Apel.
Eerst vrijwilligheid en verleiding
Dwang dus. Het staat in de dinsdag gepresenteerde wet waarmee na veel tegenstribbelen nu ook de VVD-fractie akkoord is. Maar omdat het zo gevoelig ligt, wordt dwang pas ingezet als uiterste redmiddel. Niet elke gemeente krijgt gedwongen een azc, de overheid zal niet meteen bij het ingaan van de wet lukraak gebouwen aanwijzen waar wel asielzoekers opgevangen kunnen worden, zoals in Albergen gebeurde.
De wet waarmee de Eerste en Tweede Kamer nog akkoord moeten gaan geeft gemeenten eerst de ruimte om vrijwillig voldoende opvangplekken te leveren, en probeert burgemeesters daarbij met een beloning te verleiden om iets extra’s te doen.
Opgave is enorm
Dat gaat als volgt. Elke twee jaar zal het kabinet in februari bepalen hoeveel opvangplekken in die periode nodig zijn. Het gaat dan om reguliere, langdurige azc-plekken, geen (crisis)noodopvang. Voor 2023 is dat een enorme opgave. Er zijn 55.000 plekken nodig, terwijl 15.000 beschikbaar zijn. Die opgave van 40.000 opvangplekken wordt, op basis van inwonersaantal, verdeeld over de provincies.
Gemeenten in die provincies moeten met elkaar zorgen dat ze samen voldoende capaciteit leveren. Als in de ene gemeente een groot azc komt met duizend opvangplekken, kan het zijn dat de buurgemeente geen asielzoekers hoeft op te vangen. Niet elke gemeente krijgt verplicht een azc. In Groningen en Drenthe is de kans dat dwang nodig zal zijn klein, omdat hier in vergelijking in verhouding met het aantal inwoners al meer asielzoekers worden opgevangen dan in andere delen van het land.
Beloning voor gemeenten die nek uitsteken
De staatssecretaris vraagt in februari eerst alle gemeenten om vrijwillig plekken te bieden. Gemeenten die meer asielzoekers opvangen dan wordt gevraagd, krijgen van de Staat een beloning van 2500 euro per extra plek. Voorwaarde is wel dat het gaat om ‘duurzame’ opvang (minimaal vijf jaar) en om substantiële aantallen (minimaal 500).
Met die beloning hoopt de staatssecretaris dwang alsnog te voorkomen. Bovendien wil hij gemeenten die hun nek uitsteken, zoals in Noord-Nederland regelmatig is gebeurd, daarvoor kunnen belonen. Ook gemeenten die al een groot azc hebben dat voor minimaal vijf jaar in gebruik blijft, zoals Westerwolde met Ter Apel, zullen die bonus krijgen.
Dat klinkt mooi, maar de opgave is zo groot dat de kans reëel is dat er toch onvoldoende plekken beschikbaar komen. Vanaf 1 mei krijgen provincies en gemeenten dan de taak om met elkaar alsnog te zorgen dat er extra opvang komt. Lukt dat niet, kan de staatssecretaris in vanaf september zelf een ‘verdeelbesluit’ nemen. Dwang dus.
Doorn in het oog
De staatssecretaris mag met deze wet gemeenten aanwijzen die voor opvang moeten zorgen, ook al zijn inwoners en gemeenteraad tegen. Van der Burg stelt daarbij rekening te houden met een ‘evenwichtige verdeling’ over gemeenten. Het is hem, zo heeft hij herhaaldelijk gezegd, een doorn in het oog dat sommige gemeenten nooit asielzoekers opvangen. Die zijn met deze wet gewaarschuwd.
Elke twee jaar wordt de asielopgave opnieuw in kaart gebracht en verdeeld over de provincies. In 2025 kunnen er dus opnieuw gemeenten worden aangewezen die gedwongen moeten bijdragen aan de opvang.
