Populariteit afslankmiddelen zorgt voor explosieve stijging zorgkosten: 'Gaan we grote groep levenslang dure medicatie geven?'

Als je een paar kilootjes te zwaar bent, kom je niet in aanmerking voor vergoeding van afslankmedicatie door je zorgverzekeraar. Alleen mensen met obesitas die zelf al van alles hebben geprobeerd om gewicht te verliezen, kunnen van de dokter een recept krijgen voor een middel tegen obesitas. Maar met het groeiend aantal mensen met overgewicht, stijgen ook de uitgaven aan obesitasmedicijnen.

En dat roept vragen op: „Gaan we een mogelijk heel grote groep mensen in Nederland levenslang dure medicatie geven, terwijl noodzakelijke maatregelen om de samenleving gezonder te maken, uitblijven?” schreef Sjaak Wijma, die tot oktober bestuursvoorzitter was van het Zorginstituut, in een adviesrapport over een afslankmedicijn.

Eerst even de cijfers. Het aantal Nederlanders dat afslankmedicatie gebruikt, is in de eerste drie kwartalen van 2024 met bijna 40 procent gestegen ten opzichte van dezelfde periode het jaar ervoor. In 2023 gebruikten tot en met september zo’n 24.000 mensen medicijnen om af te vallen; in 2024 waren dat er in dezelfde periode ruim 10.000 meer.

En daaraan hangt een prijskaartje. Apotheken verstrekten de eerste negen maanden van 2024 voor bijna 31 miljoen euro aan afslankmiddelen. Dit blijkt uit cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK). Dat is zo’n 80 procent meer dan in dezelfde periode een jaar eerder.

Een deel van die rekening gaat naar de zorgverzekeraars. Maar dan gaat het alleen om behandelingen die in het basispakket zitten. Op dit moment zitten er voor volwassenen met een BMI van meer dan 30 of met een BMI van meer dan 27 met daarnaast een gewichtsgerelateerde kwaal, meerdere afslankmiddelen in het pakket, zoals Saxenda en Mysimba. Volgens Liesbeth van Rossum, internist en hoogleraar aan het Erasmus MC, zijn die middelen ’voor veel patiënten een effectieve aanvullende behandeling op een leefstijlinterventie’.

Maar patiënten die al jaren worstelen met zwaar overgewicht, lezen ook de lovende berichten op sociale media en in traditionele media over de nieuwe generatie afslankmiddelen. Eerst was daar Ozempic, een middel voor diabetes type 2, dat ook goed bleek te werken tegen overgewicht. Bekende figuren als Kim Kardashian, Elon Musk en – na enig aandringen – Oprah Winfrey lieten weten vele kilo’s te zijn kwijtgeraakt na gebruik van het medicijn.

Na Ozempic volgden juichende verhalen over andere afslankmedicijnen. Uit studies blijkt dat deze nieuwe lichting afslankmiddelen, zoals Wegovy van producent Novo Nordisk (de afslankvariant van Ozempic) en Mounjaro van Eli Lilly, betere resultaten boekt dan de middelen die nu door de zorgverzekering worden vergoed.

Dus toen afgelopen zomer een aanvraag van Novo Nordisk om het middel Wegovy in het basispakket te krijgen, werd afgewezen door het Zorginstituut, was dat voor veel patiënten met obesitas een grote teleurstelling.

„Als je kunt kiezen uit twee middelen waarmee je 10 óf 20 kilo afvalt, dan ga je voor het middel met het meeste effect natuurlijk”, reageerde Natasja Wijling van de Nederlandse Vereniging voor Overgewicht en Obesitas in De Telegraaf.

Als mensen Mounjaro, Wegovy of Ozempic krijgen voorgeschreven voor de behandeling van obesitas, moeten zij dit vooralsnog zelf betalen. Volgens berekeningen van het Zorginstituut kost Wegovy jaarlijks 2750 euro per patiënt. „De grootte van je portemonnee zou geen invloed moeten hebben op de vraag of je wel of geen toegang hebt tot een middel”, aldus Wijling. „Dat is een ongelijkheid die we in Nederland niet zouden moeten accepteren.”

Ondertussen groeit de groep Nederlanders die bereid zijn zelf te betalen voor dit soort medicatie. Waar in 2023 11.000 mensen zelf hun portemonnee trokken voor afslankmiddelen, waren dat er volgens SFK vorig jaar 15.000.

„Uitzonderlijk”, noemde Xander Koolman, gezondheidseconoom aan de Vrije Universiteit Amsterdam, dit eerder. In de regel gebruiken Nederlanders dit soort dure geneesmiddelen niet als ze niet worden vergoed. „Dat zegt iets over de sterke wens van velen om slanker te worden”, aldus Koolman.

Het aantal mensen met overgewicht stijgt tot 2050 met 64 procent, blijkt uit de laatste prognose van het RIVM. Dat betekent ook dat het aantal mensen dat in aanmerking komt voor obesitasmedicijnen, groeit. „Daarom is het belangrijk om in te zetten op preventie. We moeten voorkomen dat mensen obesitas ontwikkelen”, zegt Van Rossum. „Want als je obesitas hebt, is afvallen niet gemakkelijk. Het vetweefsel is dan chronisch ontstoken en verstoort allerlei processen. Zo neemt onder andere het hongergevoel toe.”

Er is snel een fors pakket aan maatregelen nodig, vindt de hoogleraar. „Met onder meer een suikertaks en verlaging van de btw op groente en fruit.” De Raad voor de Volksgezondheid kwam half december met een advies om supermarkten die veel gezond voedsel verkopen, een beloning te geven en supermarkten die veel ongezond voedsel verkopen, te beboeten.

Volgens Van Rossum moet ook sporten goedkoper, moeten schoolkantines gezonder en zouden reclames voor ongezond voedsel moeten worden verboden. Maar, benadrukt de hoogleraar, niet álles is op te lossen met preventie. „Ik vergelijk het vaak met een kraan die openstaat in een bad dat volloopt. De kraan staat inmiddels wijd open: elke dag komen er mensen met overgewicht bij. En het bad is al vol. We moeten preventieve maatregelen nemen om de kraan dicht te draaien. Maar voor de mensen ’in het bad’, moet er meer gebeuren. Zij moeten worden behandeld omdat ze de ziekte obesitas hebben.”