Gebruik van medicijnen om af te slanken stijgt naar recordhoogte

Het gebruik van semaglutide is daarmee in vijf jaar tijd negen keer zo groot geworden. Bijna veertigduizend mensen gebruikten vorig jaar liraglutide, een andere stof die bijvoorbeeld zit in het medicijn Saxenda. Vergeleken met vijf jaar eerder is dat ruim drie keer zoveel. Het merendeel van alle gebruikers kreeg de medicijnen vergoed.

Naast Ozempic en Saxenda wordt ook afslankmedicijn Wegovy steeds vaker voorgeschreven.

De grote vraag naar de middelen is ontstaan omdat overgewicht bij Nederlanders een groeiend probleem is. De helft van alle volwassen Nederlanders kampt tegenwoordig met overgewicht, blijkt uit cijfers van het CBS. Eén op de zes heeft zelfs obesitas. Daarvan is sprake als je Body Mass Index (BMI) hoger is dan 30. Deze index kijkt naar je lichaamsgewicht in verhouding tot je lengte. Een BMI tussen de 20 en 25 is volgens artsen in principe gezond.

„Mensen met een hoger BMI krijgen structureel te veel calorieën binnen”, zegt Edo Aarts, bariatrisch chirurg bij Weight Works, een medische kliniek in Amersfoort voor mensen met overgewicht. Het spreekwoord klopt, zegt hij, dat ieder pondje door het mondje gaat. „Maar de onderliggende vraag is waarom iemand te veel eet.”

Volgens hem zijn de redenen divers. „Dat kan zijn omdat iemand zich slecht voelt of gestrest, maar meer eetlust kan ook genetisch zijn bepaald.” Daarnaast gebruiken meer mensen tegenwoordig medicijnen die honger aanwakkeren.

En bovendien, zo blijkt uit onderzoek, is het hormoonsysteem van mensen met obesitas onherstelbaar beschadigd. „Daardoor krijgt het lichaam onterecht signalen dat het honger heeft”, zegt Aarts. „Ongelofelijk moeilijk om daar niet aan toe te geven.”

Het aantal mensen met ernstig overgewicht groeit. Dat heeft niet alleen gevolgen voor hun eigen gezondheid. Ook de gemeenschap betaalt de tol. Jaarlijks kosten overgewicht en obesitas ons land bijna tachtig miljard euro, berekende de Universiteit van Maastricht in 2022. Het gaat dan om bijvoorbeeld meer ziektekosten en een lagere arbeidsproductiviteit.

Tot nu toe leek obesitas lastig te bestrijden. Maar sinds kort zijn er medicijnen op de markt waarmee je kunt vermageren, zoals bijvoorbeeld Ozempic, Saxenda en Wegovy. Deze middelen remmen de eetlust. Waar sommigen oorspronkelijk waren bedoeld voor diabetespatiënten, worden ze tegenwoordig vaak ook ingezet tegen overtollige kilo’s.

In de medicijnen zitten stoffen als liraglutide en semaglutide. Deze lijken op het natuurlijke hormoon GLP-1 dat vrijkomt in je maag en darmen als je voedsel verteert. Ze geven een langdurig signaal af aan de hersenen dat je genoeg hebt gegeten. Dus eet je minder en val je af.

Een revolutionaire ontwikkeling, zegt Renger Witkamp, hoogleraar Nutritional Biology aan de Wageningen Universiteit. Waar hij eigenlijk altijd kritisch was over de werking van afslankmedicijnen is hij nu positiever. „Omdat deze middelen daadwerkelijk effectief zijn en ze tot nu toe weinig vervelende bijwerkingen laten zien.”

„Een enorme doorbraak dit”, zegt ook Aarts. Hij denkt dat vooral mensen met een BMI tussen 27 en 35 er baat bij hebben als de middelen worden gecombineerd met een leefstijlcursus. Maar bij een hoger BMI blijft volgens hem een operatie toch het meest zinvol. „Dan zit de problematiek te diep en vallen mensen met medicatie niet genoeg af.”

De afgelopen jaren bleken afslankmiddelen een ware goudmijn voor met name de Deense farmaceut Novo Nordisk, producent van onder meer Ozempic en Wegovy. Het groeide hierdoor uit tot het duurste Europese bedrijf, met eind vorig jaar een marktwaarde van 400 miljard euro.

Lange tijd was Novo Nordisk heer en meester in Europa en had het nauwelijks concurrentie. Maar daar komt verandering in. Zo keurde het Europees Medicijn Agentschap onlangs Mounjaro goed, een injectie van de Amerikaanse fabrikant Eli Lilly. Ook werken andere farmabedrijven, zoals AstraZeneca en Pfizer, inmiddels hard aan hun eigen kaskraker.

Sommige farmaceuten zijn nu bezig met het ontwikkelen van middelen die niet één maar zelfs drie verzadigingshormonen nabootsen. „Deze medicijnen zullen waarschijnlijk nog effectiever zijn dan die we nu al hebben”, zegt Witkamp. Dat komt, vertelt hij, omdat je dan nog langer het gevoel hebt dat je vol zit. Het gaat dan naast GLP-1 om de hormonen GIP en glucagon.

Helaas betekent dit alles niet dat obesitas binnenkort definitief kan worden verbannen. „Daarvoor moet een enorme groep mensen de middelen dan levenslang gebruiken”, aldus Aarts. Maar zoveel medicijnen kunnen helemaal niet worden gemaakt, zegt hij. Bovendien is het onbetaalbaar voor verzekeraars en kan lang niet iedereen de medicijnen zelf betalen.

„Je helpt het de wereld niet uit, je onderdrukt het probleem alleen tijdelijk”, zegt ook Witkamp. Ook al ziet hij dat het de enige oplossing is voor veel mensen, toch zou hij liever zien dat zij het probleem bij de wortel aanpakten. „En dat zit hem toch echt in een gezond leven.”