Onderzoekers werken aan natuurlijk alternatief voor dieethype Ozempic: afslankpilletje voor in de koffie

Semaglutide – merknaam Ozempic – heeft een wereldwijde schokgolf veroorzaakt. Nooit eerder was een medicijn zo doeltreffend tegen overgewicht. Op de Brightlands Campus in Venlo wordt gewerkt aan een natuurlijk alternatief. Een microcapsule met omega 6-olie die je straks gewoon in de koffie kunt doen.

Het lijkt een beetje op kaviaar. Dezelfde textuur, dezelfde minuscule bolletjes, maar dan niet zwart maar glasachtig, bijna doorzichtig. Alvaro Garcia Fuentes opent de deur van de koelkast waarin de microcapsules, gevuld met oliën, bewaard worden, vaak in melk of in yoghurt. „We hebben het ook geprobeerd in ijs te verwerken, maar dat was geen succes”, zegt de Mexicaanse onderzoeker.

Garcia Fuentes is werkzaam op de Brightlands Campus Venlo, bij de faculteit Science en Engineering van de Universiteit Maastricht. Hier wordt gewerkt aan gezondheid en voedselinnovatie. „We richten ons niet alleen op het produceren en maken van nieuwe voedingsproducten, maar ook op onderzoek naar fundamentele zaken, zoals bijvoorbeeld het effect van polyfenolen die uit bepaalde soorten fruit worden gewonnen, op de gezondheid. Zelf ben ik vooral bezig met onderzoek naar verzadiging. En dan meer bepaald naar de vraag welke ingrediënten een vol gevoel kunnen opwekken.”

De suspensie in de doorzichtige bolletjes zou straks wel eens een belangrijke rol kunnen gaan spelen bij het tegengaan van obesitas en overgewicht, legt hij uit. De capsule van olie in alginaatgel activeert de ‘ileal brake’, zoals de wetenschappelijke benaming luidt. Uit onderzoek blijkt dat de olie de productie van verzadiginghormonen in de kronkeldarm (de ileal) stimuleert waardoor er een seintje naar de hersenen gaat dat je vol zit.

Gewoon een slokje van die olie nemen, werkt niet. Want dan verteert het, nog voordat het de dunne darm bereikt. Vandaar dat omhulsel. Belangrijk ingrediënt is saffloerolie, dat hoog is in omega 6-vetzuren die een belangrijke rol spelen bij het activeren van die ‘ileal brake’ of ‘kronkeldarmrem’.

Het onderzoek loopt intussen enkele jaren en de resultaten zijn veelbelovend. Door de infusie van vet in dit deel van de dunne dam treedt eerder een verzadigd gevoel op en ga je dus minder eten. Garcia Fuentes: „De vraag is alleen of dat effect ook blijft duren als je de capsules bijvoorbeeld meerdere dagen achter elkaar inneemt. Of went het lichaam er op een gegeven moment aan? En wat gebeurt er als je het een week vergeet te nemen?”

Het onderzoek is nog lang niet afgerond. Het ziet er ook niet naar uit dat de bolletjes binnen afzienbare tijd op de markt zullen komen. Maar het past wel in de nieuwe vermageringstrend, waarbij de nadruk ligt op verzadiging door het nabootsen van het zogenaamde GLP-1 hormoon dat in de jaren 90 in de ingewanden werd ontdekt en nu zorgt voor een revolutie.

Ook semaglutide werkt op die manier. Die naam doet waarschijnlijk niet bij veel mensen een belletje rinkelen. Ozempic daarentegen is intussen wijd en zijd bekend. Oorspronkelijk bedoeld voor mensen met diabetes, maar inmiddels een hype in de Verenigde Staten waar begrippen als ‘schijnmager’ en Ozempic-face al helemaal ingeburgerd zijn. Wie stopt met de wekelijkse eetlustremmende spuit, komt al snel weer bij. Vandaar: schijnmager. Opvallend is ook dat vooral in het gezicht de effecten van het afvallen vaak het meest zichtbaar zijn: ingevallen wangen en verslapping en een snellere veroudering van de huid. Dat is dus het Ozempic-gezicht.

Semaglutide stabiliseert de bloedsuikers in het lichaam om hoge glucosepieken te voorkomen en zorgt voor een verminderde eetlust. Een ideaal geneesmiddel voor diabetespatiënten dus, omdat zij kampen met een verstoorde insulineproductie. Dat was de insteek. Maar GLP-1 bleek in de vorm van een pil niet in de maag te overleven. Een injectie werkte ook niet omdat er een enzym in het bloed zit dat GLP-1 afbreekt.

De Noorse producent Novo Nordisk ontwikkelde daarop liraglutide: een kopie van GLP-1, die het afbrekende enzym in het bloed omzeilt en zelfs een hele week in het lichaam aanwezig blijft. Inmiddels is liraglutide geoptimaliseerd tot een nog beter presterende molecule, semaglutide. Beter bekend dus als Ozempic (officieel voor diabetici) en Wegovy (voor obesitas-patiënten).

„Wij proberen hetzelfde effect te bereiken maar op een natuurlijke manier”, zegt Garcia Fuentes. „Op dit moment werken we met kleine ingekapselde microkralen met olie erin. Uit studies is gebleken dat het de verzadiging beïnvloedt. We zijn nu aan het testen hoe we ze in verschillende voedingsproducten kunnen plaatsen en hoe ze de smaak daarvan beïnvloeden.” Het is niet de bedoeling om een medicijn of een voedingssupplement te ontwikkelen, benadrukt hij.

„Het idee is om het aan voeding toe te voegen. Misschien aan een voedingsproduct dat al bestaat. Bijvoorbeeld een smoothie. Dit is dus iets anders dan de farmaceutische weg. In ons geval is het niet het hormoon GLP-1 die een reactie van verzadiging triggert, het is iets dat eenzelfde reactie uitlokt: olie in een capsule, die je ergens aan kan toevoegen. Zelfs aan je koffie. De uitdaging is het zo verder te ontwikkelen dat de consument het ook wil eten of drinken.”

Dankzij Ozempic en Wegovy is Novo Nordisk uitgegroeid tot het waardevolste bedrijf van Europa. De marktwaarde is 600 miljard euro, meer dan de gehele Deense economie bij elkaar, die goed is voor 400 miljard. Sinds het bedrijf drie jaar geleden een studie publiceerde waaruit bleek dat gebruikers van Wegovy tot 15 procent van hun lichaamsgewicht verloren, gaat het hard. Het bedrijf kan de enorme vraag nauwelijks bijbenen.

Zeker in de Verenigde Staten is het een hype. Miljardair Elon Musk liet weten zichzelf ermee te injecteren met als resultaat dat hij 10 kilo lichter is. Ander bekend voorbeeld is Sharon Osborne, die drastisch vermagerd is. Oprah Winfrey, die al heel haar leven met haar gewicht worstelt, spreekt over een revolutie op dieetgebied.

In Nederland wordt Wegovy voorlopig niet vergoed door de zorgverzekeraar. In een advies aan minister Agema van Volksgezondheid schrijft Zorginstituut Nederland dat het op dit moment „niet maatschappelijk te verantwoorden is”. Een van de redenen om het afslankmiddel niet te vergoeden zijn de hoge kosten, als de vraag straks de pan uitrijst. Die zouden kunnen oplopen tot 1,3 miljard euro per jaar. Ook zijn er volgens het Zorginstituut nog te veel onduidelijkheden over de gezondheidseffecten op de lange termijn.

Het klinkt immers allemaal te mooi om waar te zijn. Semaglutide lijkt een wondermiddel: de oplossing voor tal van kwalen. Elke week komt er wel een nieuwe ziekte bij die door het anti-obesitasmiddel kan worden genezen. Zo vermindert het bij obesitaspatiënten met hartproblemen het risico op een hartaanval of een beroerte met 20 procent. Logisch, want ze vallen flink af. Maar het zou ook helpen tegen alzheimer, parkinson, dikkedarmkanker en zelfs bij vruchtbaarheidsproblemen.

Maar niet iedereen is enthousiast. Sommige gebruikers klagen over extreme misselijkheid. Over buikpijn, diarree of obstipatie. Een zeldzame bijwerking is een ontsteking van de alvleesklier. Er is sprake van dat patiënten die Ozempic gebruiken vaker suïcidale gedachten hebben, al wordt dat door onderzoek niet bevestigd.

Het effect van Ozempic op de voedingsindustrie begint zeker in de Verenigde Staten intussen voelbaar te worden. De vraag naar calorierijke voeding – pasta’s, chips, suikerhoudende frisdrank enzovoort – loopt terug. Consumenten die Ozempic gebruiken, kopen over het algemeen wat minder in de winkels van Walmart, zo meldde John Furner, de Amerikaanse CEO van de supermarktketen aan het financiële nieuwsnetwerk Bloomberg.

De retailer vergeleek het koopgedrag van klanten die zich met een voorschrift voor het afslankmedicijn in de Walmart-apotheken melden, met de bestedingen van andere klanten die het geneesmiddel niet gebruiken. Daaruit bleek dat ze zowel minder artikelen als minder calorierijke producten kopen.

Vooral de drankenindustrie krijgt klappen. Meer dan 60 procent van de GLP-1-gebruikers zou aanzienlijk minder suikerrijke en alcoholische dranken consumeren. Bijna een vijfde zweert frisdranken helemaal af. Volgens topman Ramon Laguarta van PepsiCo is het effect tot nu toe ‘verwaarloosbaar’, maar de trend is duidelijk. De ontwikkelingen rond de eetlustremmers worden door het bedrijf dan ook nauwlettend in de gaten gehouden.

Ozempic zou wel eens gevolgen kunnen hebben voor fastfoodketens als McDonald’s en Burger King. En voor modesector, als er straks wellicht minder vraag is naar grote maten. En daar stopt het niet. Uit verhalen van patiënten blijkt dat de medicijnen niet alleen hun zin in junkfood negatief beïnvloeden, maar dat ze ook minder zin hebben in alcohol, sigaretten, gokken, porno en zelfs nagelbijten.

Het groeipotentieel van eetlustremmers is dan ook enorm. Zowat 50 miljoen Europeanen en70 miljoen Amerikanen zijn zwaarlijvig. Volgens de voorspelling van de World Obesity Atlas 2023 zal op basis van de huidige trends in 2035 ruim de helft van de wereldbevolking overgewicht of obesitas hebben, vergeleken met 38 procent in 2020.

De mondiale markt voor medicijnen tegen obesitas, vorig jaar nog goed voor 6 miljard dollar op jaarbasis, zou tegen 2030 kunnen groeien naar 100 miljard dollar. De voedselinname zou volgens J.P Morgan in de Verenigde Staten tot 2030 met 3 procent kunnen afnemen. Voor verpakt voedsel zou dat nog wel eens een veel groter percentage kunnen zijn.

De dieethype zou kortom wel eens voor ingrijpende verandering in ons eetpatroon kunnen zorgen. En dat heeft mogelijk ook positieve gevolgen voor het werk dat bij Brightlands wordt gedaan. „In het verleden hebben we wel geprobeerd om commerciële partijen te vinden die geïnteresseerd waren in ons onderzoek. Maar dat lukte niet. Voedingsproducenten hebben er geen baat bij om de inname van eten te verminderen”, zegt Garcia Fuentes. Maar ook hij ziet dat er verandering op til is.

De grote baas van Eli Lilly, de Amerikaanse evenknie van Noro Nordic die in Amerika de middelen Mounjaro en Zepbound op de markt brengt, waarschuwde in Wall Street Journal de voedingsindustrie dat ze zich moet aanpassen aan een wereld met veel minder overgewicht. ‘Als ze zich zorgen maken over de verkoop van zoute snacks met veel vet, verzadigd vet zou ik zeggen: ‘Waarom maak je geen gezondere?’’

Sommige grote merken, zoals Nestlé en Danone, doen dat al. Zo lanceert Nestlé een nieuwe lijn diepvriesproducten onder de naam Vital Pursuit, dat later dit jaar wordt gelanceerd. Het gaat onder meer om eiwitrijke pasta, broodjes en pizza’s en nieuwe airfryerproducten. De porties zijn afgestemd op de eetlust van gebruikers van afslankmedicijnen, maar ook geschikt voor andere mensen die hun gewicht willen beheersen, aldus Nestlé in een persbericht. Bij yoghurtproducent Danone wordt nog meer de nadruk gelegd op yoghurts met een hoog eiwitgehalte en weinig suiker.

Onderzoeker Garcia Fuentes volgt de ontwikkelingen op de voet, maar benadrukt dat de behandeling van zwaarlijvigheid altijd een multidisciplinaire aanpak vereist. „Het is niet genoeg om maar één ding te veranderen. Zelfs als een arts medicatie voorschrijft, zal dat altijd gepaard gaan met een advies om gezonder te gaan leven. Het mooie van Ozempic en aanverwante middelen is dat ze heel snel resultaat geven en dat motiveert om door te gaan.”

Want dat is volgens hem toch vaak het probleem als mensen naar een diëtist gaan. Je krijgt een eetregime voorgeschreven, moet meer gaan bewegen en gaan sporten en dan kan het wel even duren eer je daar ook echt iets van gaat merken en zien. „Het grote verschil met waar wij nu mee bezig zijn en de nieuwe generatie afslankmiddelen, is dat ze helpen niet meer naar eten te verlangen. Nee, we weten niet wat de gevolgen op de lange termijn zijn. Maar tot nog toe zijn de resultaten veelbelovend. De bloeddruk daalt, de cholesterol daalt. Dat is fantastisch. Maar er zijn ook bijwerkingen, zoals een opgeblazen gevoel. Dat is vervelend. Daar ligt volgens mij een taak voor voedselproducenten om producten te ontwikkelen die bijvoorbeeld rijk zijn aan vezels. ‘Bent u gebruiker van een bepaald middel, dan zijn deze producten iets voor u.’ Ik denk dat we die richting opgaan.”