Criminoloog Martina Althoff: ,,We weten nog niets over de zaak Lisa.'' Foto: Henk Veenstra
Heel het land is in rep en roer vanwege de moord op de 17-jarige Lisa uit Abcoude. Bepaalde politici gaan met de zaak aan de haal zodra ze horen dat de verdachte waarschijnlijk een asielzoeker is. Wat vertellen de feiten ons? Aan het woord criminoloog Martina Althoff.
De toenemende haat tegen minderheden zoals lhbtqi’ers, vrouwenrechten die ter discussie staan, discriminatie van buitenlanders: criminoloog en socioloog Martina Althoff (63) van de RUG maakt de opsomming om aan te geven dat het de verkeerde kant op gaat qua sociale gelijkheid. ,,Ik heb in de jaren tachtig gestudeerd en toen waren sociale gelijkheid en vrouwenrechten in opkomst. Nu denk ik soms: zijn we een stap verder gekomen? Het lijkt of we op een keerpunt staan.’’
Ze reageert op de onrust in het land: femicide was al onderwerp van gesprek nadat deze zomer kort achter elkaar enkele vrouwen door hun (ex-)partner werden vermoord. Vorige week kwam daar de moord op de 17-jarige Lisa uit Abcoude bovenop. Na een avond stappen in de hoofdstad fietste ze ‘s nachts naar huis, waar ze werd belaagd door een man. De 22-jarige verdachte werd twee dagen later aangehouden bij een locatie van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in Amsterdam. Hij wordt ook verdacht van seksueel geweld tegen twee andere vrouwen.
Sindsdien regent het verhalen van vrouwen die zijn lastiggevallen – en erger – door mannen. Ook grijpen sommige politici de moord op Lisa aan om een asielstop af te kondigen.
Maar wat zeggen de cijfers? Universitair hoofddocent criminologie Althoff schudt haar hoofd. ,,We weten nog niks over de zaak Lisa. Ik denk dat dat ook is ter bescherming van de familie van het slachtoffer, om te voorkomen dat die midden in een mediastorm terechtkomt.’’
Is de moord op Lisa spijtig genoeg een vreselijk incident, zogezegd door een engerd in de bosjes?
,,Ja. Dat is helaas van alle tijden. De kans vermoord te worden is altijd en overal, maar de kans is erg klein.’’
De kans is groter dat je door degene wordt vermoord met wie je samen in bed ligt?
,,Ja. Daarom vind ik het debat over femicide ook zo belangrijk. Dat legt bloot dat geweld en seksueel geweld in de meeste gevallen niet van buiten komt, maar plaatsvindt binnen een relatie, binnen het gezin, onder vrienden, bekenden. Het is juist meestal niet de onbekende vreemdeling in de bosjes. Jaren hebben we ontkend dat seksueel geweld van ons is. Die ontkenning is door het femicide-debat aan het kantelen, wat ik toejuich. Het betekent dat we ons bewust worden van het probleem dat we hebben met de omgang met vrouwen.’’
Wat is het probleem?
,,De ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, vrouwen die als seksobject worden gezien, de stereotypering van vrouwen en van hoe ze zich moeten gedragen.’’
Wordt dat steeds erger?
,,Ik heb er geen onderzoek naar gedaan, maar ik heb de indruk dat de drempel naar vrouwenhaat, hen nasissen en naroepen, steeds lager wordt. Tegelijk leven we ook in een tijd waarin maatschappelijk en via de media veel aandacht is voor bepaalde zaken. Een voorbeeld is de #MeToo-beweging. Er is dus zeker ook sprake van een toename in aandacht.’’
Wordt die drempel lager door bijvoorbeeld Johan Derksen die de lachers op z’n hand heeft als hij vertelt over het penetreren van een dronken vrouw met een grote kaars?
,,Dat voorbeeld vermijd ik omdat ik dat tv-fragment niet gezien heb. Maar denk bijvoorbeeld aan de incidenten bij studentenvereniging Vindicat, zoals de bangalijst. Daarmee worden jonge vrouwen vernederd. Het is in eerste instantie grappig, dan komt er een excuus en het bestuur wordt erbij gehaald. Maar feitelijk zijn het steeds kleine stappen de verkeerde kant op.’’
Uit misdaadcijfers blijkt dat moord en doodslag beduidend zijn gedaald ten opzichte van 25 jaar geleden, net als andere geregistreerde misdrijven. Hoe kan het dan dat we ons onveilig voelen?
,,Dat gaat over veiligheidsbeleving. Die is niet gebaseerd op wat feitelijk gebeurt, maar op de beleving. De focus ligt nu op de moord op Lisa, die is zeer verontrustend, maar daar laten we ons gek door maken, we hebben het misschien maanden achter elkaar over dit incident. We voelen ons niet massaal onveilig. Er is een lichte toename van het onveiligheidsgevoel.’’
Wat is dat veiligheidsgevoel?
,,Dat is een complex begrip. Het hangt af van je persoonlijkheid, van je woonplaats, wat je hebt meegemaakt, van hoe je de discussie over politieke verhoudingen waarneemt. De oorlogen in Oekraïne en Gaza, de polarisatie en de maatschappelijke discussies hebben effect op ons veiligheidsgevoel. Kort en goed kan ik zeggen dat je veilig voelen zo veel is als vrijheid: dat je mag denken wat je wilt, zeggen wat je wilt, kunt gaan en staan waar je wilt en bovenal mag zijn wie je wilt.”
„Wie ooit discriminatie heeft ondervonden, voelt zich onveiliger dan wie dat nooit heeft meegemaakt. Datzelfde geldt voor vrouwen: door hun ervaringen, opvoeding, hun vrienden en hun persoonlijkheid voelt de een zich onveiliger dan de ander. Ik denk dat het misschien ook voortkomt uit de emancipatiebeweging waarbij het gaat om de kracht van vrouwen. Dat heeft bepaalde mannen tegen de borst gestuit.’’
Wat raadt u mannen en vrouwen aan?
,,Mannen moeten meevechten tegen seksisme en sociale ongelijkheid. De straat op, met de vrouwen mee. En belangrijk: praat erover, durf mensen aan te spreken op een seksistische grap of opmerking. Zeg dat het niet kan.’’
Tot slot: door de aanhouding van de verdachte van de moord op Lisa groeit de aanhang van bepaalde politieke partijen. Kent u onderzoek over misdaad onder asielzoekers?
,,Ja, ik heb daar jaren geleden zelf onderzoek naar gedaan in Groningen. En procentueel gezien zijn asielzoekers niet crimineler dan een vergelijkbare groep Nederlanders.’’
