RUG rijp voor aanpak vastgoed in binnenstad Groningen. Harmoniecomplex op de schop. 'Dit kan echt niet meer'

De gebouwen van de RUG in het centrum van Groningen vormen een in zichzelf gekeerd deel van de binnenstad. Ze nemen 15 procent van het stadhart in beslag. Wie er niet studeert of werkt, heeft er weinig tot niets te zoeken. Het Harmoniecomplex tussen de Oude Kijk in ‘t Jatstraat en De Laan oogt als een op zichzelf staand institutioneel complex. Wie door het centrum slentert, ziet een historische poort en stuit op blinde universiteitsmuren.

In een poging dit deel van de versteende binnenstad groener en publieksvriendelijker te maken, is de insteek van de gemeente Groningen en de RUG om een samenwerkingsovereenkomst te sluiten. De komende jaren maken ze een masterplan dat voorziet in een nieuwe binnenstadcampus waar onderzoek en onderwijs worden gecombineerd met woningbouw, (winkel)voorzieningen en open ruimten, die voor Stadjers en andere bezoekers toegankelijk zijn. Daarmee verliest het gebied zijn gesloten karakter.

Volgens Jelmer Spliethoff, gebieds- en vastgoedmanager bij de RUG, komt de samenwerking met de gemeente op het juiste moment. ,,Na het vertrek van de rechtenfaculteit uit het Harmoniecomplex zitten we te ruim in de jas. Er staan veel kantoren leeg. We kunnen panden afstoten.’’ Daarbij zijn de energiekosten fors gestegen en daalt naar verwachting het aantal studenten de komende jaren van 37.000 naar 35.000.

In totaal heeft de RUG in de hele stad ongeveer 400.000 vierkante meter in gebruik. Spliethoff heeft van het college van bestuur een duidelijke opdracht gekregen: verduurzamen en indikken met als doel optimaal ruimtegebruik. Medewerkers van de RUG gaan straks terug van 10 tot 12 naar 8 vierkante meter werkruimte per persoon. Belangrijk uitgangspunt bij de RUG is dat uiteindelijk maximaal 15 procent van de begroting mag worden besteed aan huisvesting.

De vastgoedportefeuille in de binnenstad bestaat uit het historische Academiegebouw, het Harmoniecomplex en allerhande deels monumentale gebouwen eromheen. Met het vertrek van de faculteit Rechtsgeleerdheid staat het Harmoniecomplex ter discussie. ,,We kijken wat we er mee kunnen. Wat is haalbaar en duurzaam? Je kunt het renoveren, maar is dat wenselijk als je vooruit kijkt? We kijken naar de beste optie, zowel energetisch als functioneel. Een mix van renovatie, sloop en nieuwbouw.’’

De gemeente Groningen volgt de ontwikkelingen bij de RUG op de voet. Gijs Hoogerwerf, projectmanager directie stadsontwikkeling in de binnenstad, denkt dat bij een nieuwe inrichting het mes aan twee kanten snijdt. ,,De RUG is altijd gericht geweest op het eigen vastgoed en minder op de omgeving. Wij zien graag dat dit deel van het centrum met doorgaande stegen en pleinen een gebied wordt waar meer Stadjers en bezoekers gebruik van kunnen maken. Uiteraard moet de RUG eerst aangeven wat ze wil en hoeveel ruimte ze nodig heeft.’’

Een eerdere poging van de gemeente Groningen om de RUG-enclave toegankelijker te maken, liep in 2021 nog op niets uit. De gemeente vroeg de RUG parkeerkelders en-dekken, die slechts een deel van de dag door de universiteit wordt benut, in de avonduren, ‘s nachts en in het weekend te delen met de buurt. Omdat de gemeente van het A-kwartier deels een fiets- en voetgangersgebied maakt, verliezen bewoners parkeerruimte. De gemeente zocht naar enkele tientallen alternatieve parkeerplekken in de binnenstad.

De RUG ging er niet op in en reageerde stekelig. De universiteit maakte duidelijk dat ze de ruimte zelf hard nodig heeft. Ook over een totale herinrichting van het Harmoniecomplex viel op dat moment niet te praten. Dat wekte verbazing bij Nathalie de Vries, inmiddels ex-Stadsbouwmeester van de gemeente Groningen. Zij boog zich over de binnenstad en zag mogelijkheden om de steenklomp in hartje Stad aan te pakken. De Vries, architect en stedenbouwkundige met een internationale staat van dienst bij het bureau MVRDV en hoogleraar aan de TU Delft, raakte aan de praat met Cisca Wijmenga, toenmalig Rector Magnificus van de RUG.

De stadsbouwmeester legde troosteloze foto’s van het Harmoniecomplex op tafel. Ze liet zien dat het universiteitscomplex oogt als een gedateerd en op de flanken saai betonnen complex. De Vries herinnert zich dat haar toehoorders zelf geschrokken opmerkten: ‘Kan het niet gezelliger?’ ,,Ik zei: jullie hebben goud in handen. Het kan een prachtig verblijfsgebied worden. En voeg er alsjeblieft wonen aan toe. Dat is zo belangrijk voor een centrum dat de hele dag levendig moet zijn.’’

Volgens De Vries bezit de RUG gebouwen, pleinen en parkeergelegenheid die beter benut kunnen worden. Of een andere bestemming zouden moeten krijgen. ,,Ik heb ze gevraagd of we dat samen kunnen oppakken. Kijk of je faciliteiten van de universiteit dubbel kunt gebruiken voor andere stadsbewoners, met name op de begane grond. Er zijn ontmoetingsplekken denkbaar, zodat mensen niet allemaal in het Forum hoeven te zitten. Ik kan me ook voorstellen dat je buitenruimtes groener maakt en overgebleven parkeerruimte ‘s avonds beschikbaar stelt aan bewoners. Dat scheelt weer parkeerplekken op straat.’’

Hoogerwerf hoopt dat er ook woningen en winkels komen. ,,Dat geeft in de avonduren iets meer reuring. Voorop staat dat ook wij eeuwenoude faciliteiten van de RUG graag behouden zien voor het centrum. Met de RUG vragen we een stedenbouwkundig bureau de puzzel te leggen. Daar zullen we niet lang mee wachten.’’

Aan de randen van het Harmoniecomplex slaat de verrommeling toe. ,,Je hebt dingen in het zicht die je niet wil zien: fietsenstallingen, vuilcontainers en parkeerterreinen’’, zei De Vries onlangs in het Forum tijdens de presentatie van het stuk Geleide Groei voor de binnenstad. Deze notitie, waar de gemeenteraad binnenkort over spreekt, is gemaakt door de stadsbouwmeester en de gemeente.

Bij de presentatie lieten diverse sprekers uit de wereld van architectuur en stedenbouw hun licht schijnen over de visie voor de Groningse binnenstad. Cor Wagenaar, professor in de geschiedenis en theorie van architectuur en stedenbouw aan de RUG, liet zich niet onbetuigd. Wagenaar noemde het Harmoniecomplex ‘een in steen gestold minderwaardigheidscomplex’.

Hij toonde foto’s van gangen en kamers die volgens hem sterke gelijkenis vertoonden met ruimten in gevangenissen. ,,Wat je hier ziet zijn vertrekken die alleen geschikt zijn voor het houden van slechtnieuwsgesprekken.’’ Als het aan Wagenaar ligt, blijft de RUG in de binnenstad en gaat de boel rigoureus op de schop. ,,Het Harmoniecomplex is een morsdode plek. Een afgrijselijk gebouw. Het is één grote aansporing om iets te doen. Dit kan echt niet meer. Hoogste tijd voor de RUG om het tij te keren.’’

Volgens Spliethoff overdrijft Wagenaar, maar kan hij gerust zijn. ,,Hij wordt op zijn wenken bediend. Er is een behoorlijke omslag in denken. Voorop staat dat de RUG-gemeenschap goed moet worden gefaciliteerd. Maar we moeten ook duidelijk maken wat we hier doen. Dat stralen we te weinig uit. Als je naar het Harmoniecomplex wil moet je door een poort. Daarachter gebeurt van alles, maar mensen gaan niet door de poort. Ze zoeken het niet op.’’

De bedoeling is dat opdrachten voor de herinrichting van het gebied gezamenlijk worden gegeven. Enige haast is geboden. We moeten de eerste stappen zetten, stelt Spliethoff. In de Poststraat dreigt in een gebouw een grote archeologische verzameling van de RUG te verpieteren. ,,We moeten snel een locatie vinden.’’

,,Laten we daar ook het Broerplein bij betrekken’’, zegt Hoogerwerf. ,,Voor het Academiegebouw staat het vol met fietsen. Niet bepaald een plek waar je prettig verblijft. Je kunt er een prachtig groen plein van maken. ’’

Spliethoff zegt dat het fietsleed grotendeels geleden is als de opgeslagen boeken in de kelder van de Universiteitsbibliotheek verhuizen naar een andere locatie, bijvoorbeeld Zernike. De vrijkomende ruimte onder het gebouw wordt dan ingericht als fietsenstalling. Een speciale fietsentree is hier al gemaakt tijdens de renovatie van de universiteitsbibliotheek. Hij herinnert zich dat bestuurders van de universiteit hebben gediscussieerd over de extra stalling. ,,De één was voor en wilde iets doen aan deze fietsenoverlast, de ander vond al die fietsen op het Broerplein een toonbeeld van levendigheid.’’