Is te voorkomen dat ouders hun kinderen vermoorden? Criminoloog en hoogleraar Marieke Liem: ‘Bemoei je met elkaar’

Het was dat telefoontje van een man die vol vragen zat. Zijn broer had z’n vrouw, hun kinderen en hun huisdieren vermoord. De man belde ten einde raad met de afdeling Forensische Psychologie en Psychiatrie van de Universiteit Utrecht. Hoe kon zijn broer zoiets gedaan hebben, zou iedereen ten diepste tot het doden van z’n kinderen in staat zijn, had hij als broertje de voortekenen gemist?

,,Hij bleef maar vragen stellen’’, zegt criminoloog en psycholoog Marieke Liem (42) die op dat moment bij de Universiteit Utrecht werkte. Inmiddels is ze hoogleraar Veiligheid en Interventies aan de Universiteit Leiden. ,,Op de meeste van zijn vragen hadden we geen goed antwoord. Toen besloot ik me er echt in te gaan verdiepen.’’

Ze schreef in 2010 haar proefschrift Doding gevolgd door zelfdoding. Ze kent alle 275 zaken tussen 1992 en 2022 waarbij een ouder (even vaak vaders als moeders) z’n kind of kinderen vermoordde. Het gebeurt ongeveer negen keer per jaar. Van die ouders gaat 17 procent daarna over tot zelfdoding, 10 procent doet een poging daartoe. ,,Sommigen plegen jaren later, tijdens of na hun celstraf of TBS, nog suïcide.’’

,,Klopt. Moord is de juridische term, doding de sociaal-wetenschappelijke.’’

,,Er is sprake van ruwweg twee groepen. Bij de eerste groep, veelal moeders, staat suïcide voorop. Vanwege een psychose of hevige depressie besluiten ze uit het leven te stappen. Ze denken dat hun kinderen beter af zijn als die ook niet meer leven. De tweede groep die z’n kinderen doodt, doet dat om de (ex-)partner te straffen. Die projecteert de woede jegens de partner op de kinderen en misgunt de partner de kinderen. Deze groep daders ziet zichzelf als slachtoffer: ze willen laten zien waar hun (ex-) partner hen toe dwingt. Soms is er enige overlap tussen beide groepen.’’

,,Ja. In alle gevallen die ik heb bestudeerd, kampten de daders met persoonlijkheidsstoornissen of psychiatrische problematiek. Het idee je kinderen en/of jezelf te doden haal je niet op een zomerse ochtend in je hoofd. Daar gaat een lange voorbereiding aan vooraf, een interne strijd met hevige spanningen en ambivalentie. Hebben ze de beslissing eenmaal genomen, dan kunnen ze relatief rustig ogen. Hun bewustzijn is als het ware vernauwd, ze schuiven andere oplossingen terzijde. Vaak zijn de daders dan sociaal en mentaal geïsoleerd. Ze nemen niemand in vertrouwen, raadplegen geen anderen.’’

,,Eerdere dreigingen van de dader om zichzelf, anderen of bijvoorbeeld huisdieren iets aan te doen. Dat kan hij of zij uiten naar de politie, partner, buren, de huisarts, vrienden, via berichtjes, een gekke post op Facebook, noem maar op. Een andere rode vlag is het niet kunnen verkroppen van een scheiding of van voogdij-uitspraken. Er is altijd een bepaald triggermoment dat de dader als hevig onrecht ziet. Tot een jaar na dat moment blijft het risico hoog.’’

,,We hebben gesprekken met of rapportages over ouders die hun kinderen hebben vermoord en zelf in leven zijn. Ook spreken we met nabestaanden en reconstrueren de aanloop naar de daad. Verder baseren we ons op data van de politie, het OM, media en het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP).’’

,,Daar wil ik me niet over uit laten, uit respect voor de nabestaanden en ook omdat ik er niet veel vanaf weet. Niet meer dan anderen die de berichtgeving hebben gevolgd.’’

,,Ja. In alle kringen, van hoog- tot laagopgeleid.’’

,,Voor een deel. Net zo als suïcide meer voorkomt in landen waar bijvoorbeeld medicijnen, vuurwapens en landbouwgif gemakkelijk voorhanden zijn, komt ook kinderdoding vaker voor als je eenvoudig over dergelijke middelen kunt beschikken. Daar kun je iets aan doen. Daarnaast moet er een slag gemaakt worden: het taboe moet van zelfdoding af. Als iemand suïcidale gedachten heeft, is het juist raadzaam om te vragen hoe het dan met de kinderen moet, hoe naasten de keuze van suïcide zien. Dan gaan mensen nadenken.’’

,,Ja. Let op elkaar. Niet alleen als ouders onderling, maar ook op het schoolplein, als kroegbaas, als leerkracht, langs het voetbalveld, als buren, als familie. Bemerk je iets wat niet klopt, denk dan niet dat het een private kwestie bij mensen achter de voordeur is, maar stel die moeilijke vraag. Zeg dat je het gevoel hebt dat er iets loos is en geef je nummer voor als degene die je aanspreekt er niet nu over wil praten. Bemoei je met elkaar!’’

,,Die hebben een hele kluif, zowel de politie als Jeugdzorg als de Raad voor de Kinderbescherming. Die krijgen aan de lopende band dreigtelefoontjes, van verongelijkte vaders, in het nauw gedreven moeders. Ga er maar aan staan. Bijna altijd gaat het om loze dreigementen. Ik bedoel te zeggen: iedereen doet z’n best. Het is dit keer enorm tragisch uitgepakt. Laten we niet naar elkaar wijzen, maar laten we hiervan leren. Ook door nader onderzoek te doen.’’