Project Nieuwe Waterwerken wordt als een zegen voor Zoutkamp gezien. Maar is het dorp hierdoor nu zijn supermarkt kwijt?

Een straaltje water uit de Zoutkamperril klatert via een lek in de met roest uitgeslagen damwanden in de Hunsingosluis uit 1858. Aan de andere zijde van de sluis houdt staal het Hunsingokanaal tegen. Eddi Ottens van Waterschap Noorderzijlvest gebaart om zich heen. „We staan nu op een plek die normaliter met water is gevuld. Uniek toch?”

De Hunsingosluis, die na de afsluiting van de Lauwerszee in 1969 zijn functie verloor, verkeerde enkele decennia in een erbarmelijke staat. Ja, de geopende sluisdeuren boden automobilisten en fietsers over de provinciale weg N388 een meer dan schilderachtige glimp van tijdelijke aard op het Lauwersmeergebied, maar het was eenieder duidelijk dat de sluis aan het einde van zijn Latijn was.

Ottens: „De restauratie van de monumentale sluis was een dringende wens vanuit de bevolking.” En zulks geschiedde. De Hunsingosluis wordt gerestaureerd en in een schutsluis veranderd. „Hij krijgt weer een echte functie.”

In april vorig jaar werden de zes sluisdeuren verwijderd die door nieuwe deuren worden vervangen. „We hebben nog even overwogen de oude te restaureren, maar ze waren er te slecht aan toe. Je kon er zo doorheen prikken. Bij wijze van spreken dan.”

De restauratie van de sluis maakt deel uit van het project Nieuwe Waterwerken Zoutkamp, een gezamenlijk project van Waterschap Noorderzijlvest, de provincie Groningen en gemeente Het Hogeland dat in maart 2023 van start ging. De kurk waar het project op drijft, bestaat naast de restauratie van de sluis uit een nieuw gemaal dat het huidige H.D. Louwesgemaal vervangt. Dit ligt 500 meter verderop in het Hunsingokanaal tussen de voetbalvelden van VV Zeester en kanocamping ‘t Ol Gat. Ottens: „Het nieuwe gemaal komt bij de Hunsingosluis te liggen. Het oude gemaal wordt in 2026 gesloopt.” Ook de naam H.D. Louwes verdwijnt, de bevolking vond dat bij een nieuw gemaal ook een nieuwe naam hoort: Gemaal Hunsingo.

Het project heeft als doel de gevolgen van klimaatverandering en bodemdaling op te vangen. Ottens: „Door klimaatverandering krijg je meer stortbuien. Dit water moet worden afgevoerd. Het nieuwe gemaal kan 1600 kuub per minuut verwerken. Dat is zeshonderd meer dan nu.”

Maar Zoutkamp krijgt meer dan alleen een nieuw gemaal en een schutsluis. Er zijn in het dorp weinig inwoners te vinden die niet op de hoogte zijn van het woord ‘koppelkansen’. Niet dat dit hoop biedt aan verstokte vrijgezellen, maar er worden ook allerlei nevenprojecten uitgevoerd die al lang op het wensenlijstje van de bevolking staan.

Horecaondernemer Malou Claassen (30) heeft vanuit haar restaurant ZK86 een royaal uitzicht op een van deze wensen: de fiets- en wandelbrug over het Reitdiep die de provinciale weg over de Reitdiepsluis flankeert. Of beter gezegd: de brug die er al sinds december had moeten liggen. „Want die ligt er nog steeds niet. Zie je die witte big bags langs de weg? Nou, daar moet die brug overheen komen. Het duurt waarschijnlijk tot maart volgend jaar dat-ie klaar is.”

Claassen benadrukt dat het dorp heel blij is met het project. „Het was echt gevaarlijk. De weg over de Reitdiepsluis is smal en het is er erg druk, onder meer door toeristen en landbouwverkeer. Voor fietsers is het erg gevaarlijk, het is eigenlijk een wonder dat er nooit ongelukken zijn gebeurd. Maar we merken gewoon dat er minder toeristen komen. De N388 over de Reitdiepsluis is een  éénbaansweg met twee rijstroken, maar een deel is vanwege de werkzaamheden nu afgezet. Deze strook is enkel voor fietsers en voetgangers. Hierdoor kan er maar één auto tegelijk over. Daarom zijn er ook  verkeerslichten aan weerszijden van de Reitdiepsluis geplaatst. Dat betekent soms wachten voor  automobilisten.”

„De brug (provinciale weg N388, red.) over de Reitdiepsluis is op afroep open voor pleziervaarders en de beroepsvaart, zoals de vissers uit Zoutkamp. In de zomer gebeurt dat een stuk vaker dan nu. Het gevolg is dat mensen nog langer moeten wachten. Bovendien was het een poos niet mogelijk om vanaf de provinciale weg in het dorp te komen. Nu wel, maar door de vele omleidingsborden is onduidelijk hoe. En eenmaal in het dorp hebben veel mensen geen idee hoe ze er weer uit moeten komen.”

„Wat ook niet helpt, is dat door de restauratie van de sluis het Hunsingokanaal voor pleziervaarders is gestremd”, vertelt bestuurslid Marga Westerdijk van Handelsvereniging Zoutkamp. „Gelukkig hebben we tijdens de laatste vakantieperioden prachtig weer gehad, waardoor er relatief toch behoorlijk wat bezoekers kwamen. Maar hoeveel waren het er geweest als die fietsbrug er al had gelegen? Dat weten we niet.”

Projectleider André van de Vendel van de provincie Groningen legt uit dat een zware bodemverontreiniging in combinatie met een oude doch onvoorziene kademuur de belangrijkste oorzaak van de vertraging is. „We wisten wel dat de grond was vervuild. Op die plek werden vroeger de sluisdeuren opgeslagen en onderhouden. Daarbij is van alles in de grond terechtgekomen. Maar deze vervuiling bleek groter te zijn dan verwacht. We moesten dieper graven om alles te saneren. Hierdoor is de weg vijftien centimeter verzakt.”

Ook een oude kademuur zit in de weg. „Die stond nergens op papier. De muur zat in de weg bij het aanbrengen van de verankering van de definitieve damwand aan beide zijden van de brug over de Reitdiepsluis.” Hij wijst naar een streep die als een litteken over de N388 loopt. „Daar zie je de verzakking. Vanzelfsprekend hebben we veiligheidsmaatregelen genomen, maar de weg heeft in de loop der jaren behoorlijk wat te verduren gekregen.”

De provincie heeft daarom de zuidelijke rijbaan over de sluis, vanuit Friese richting, tijdelijk afgesloten om instorting te voorkomen. Het verkeer wordt met een verkeerslicht geregeld. Om de nieuwe brug te funderen worden betonnen vloeren, balken en muren gestort die tijdens de bouwvak mogen uitharden. Tot die tijd blijft de huidige situatie – zeker nog tot februari volgend jaar –ongewijzigd.

Eigenaar Helga Bergstra van de SPAR-supermarkt hoopt dat de schappen in de winkel dan weer zijn gevuld. Deze liggen er leeg en troosteloos bij. Volgens Bergstra lijdt de winkel mede door het project aan omzetverlies, waardoor het niet mogelijk is nieuwe voorraden in te slaan.

„We zitten hier al ruim 35 jaar, maar we zijn in een rare impasse beland. Het is er niet makkelijker op geworden, je moet je in allerlei bochten wringen om de boel op de rit te houden. Zowel zakelijk als privé loopt alles door elkaar. Je probeert met korte termijn oplossingen wat te fixen om het op de lange termijn vol te houden. De laatste vijf jaar spannen de kroon: corona, overlast van vluchtelingen, stijgende energiekosten, verbod op tabaksverkoop: het heeft er allemaal behoorlijk ingehakt. Daarom hadden we geen spek meer op de botten. Door het project Nieuwe Waterwerken werd het nog minder. De klantenstroom van buiten Zoutkamp kwam volledig stil te liggen. Na overleg met de handelsvereniging is de weg na een lange periode wel weer opengesteld, maar het leed was al geleden.”

Het is de vraag of de schappen in de supermarkt dan weer zijn gevuld. Compensatie zit er volgens de supermarkteigenaar niet in. Bergstra: „We hebben met de provincie overlegd, maar die zegt dat dit onder ‘ondernemersrisico’ valt. Compensatie is een druppel op een gloeiende plaat. We moeten proberen met de gemeente, de provincie en ook de SPAR-organisatie een oplossing te verzinnen. It’s all about the money.”

VVD-gedeputeerde Erik Jan Bennema legt uit dat is gekeken of de supermarkt voor compensatie in aanmerking komt. „Het komt misschien wat hard over, maar wij zien geen causaal verband tussen de financiële situatie van de supermarkt en de werkzaamheden. Wat ook niet helpt, is dat we van de ondernemer niet de benodigde informatie kregen waaruit dit bleek. We zien ook niet dat andere ondernemers en instellingen daar wél last van hebben. Ik begreep dat bijvoorbeeld het Visserijmuseum niet met een daling van het aantal bezoekers te maken kreeg.”

De bouw van het nieuwe gemaal, de restauratie van de sluis en alle andere werkzaamheden zijn naar verwachting in oktober dit jaar achter de rug. Voor de Reitdiepsluis staat een kleine rij auto’s geduldig op groen licht te wachten. Een moeder en haar dochtertje fietsen langs de afscheiding die ze tegen het autoverkeer beschermt. Van der Ven: „Het is nu al veiliger.”