Hoe veilig is de Eemshaven bij een Russische aanval?

Cyberaanvallen op de website en systemen van Groningen Seaports, een Russisch schip dat ten noorden van Terschelling een vitale datakabel inspecteert, een Russisch visserschip in de Eemshaven dat verdacht wordt van spionage als een defensieschip legervoertuigen lost. Het is geen ver-van-mijn-bedshow meer. De Russen en ook de Chinezen houden ons in de gaten. De Eemshaven heeft hun speciale aandacht, vanwege de vitale energie- en datavoorzieningen en als doorvoerhaven van NAVO-legermaterieel. 

De drie energiecentrales in de Eemshaven produceren een derde van de energie die Nederland gebruikt. Via de drijvende LNG-terminal komt er 25 procent van de Nederlandse gasvraag aan land. Via stroomkabels naar Denemarken en Noorwegen en van windparken op de Noordzee komt hier elektriciteit van wind -en waterkracht aan land. Meerdere datakabels verbinden vanuit de Eemshaven de wereld. Het grootste datacentrum van Google in Europa staat in de Groningse zeehaven en wordt momenteel uitgebreid. 

Kortom, de Eemshaven heeft ‘kritische infrastructuur’ die van vitaal belang is voor ons land. Maar hoe wapenen we ons tegen aanvallen van buitenaf nu er grote spanningen in de wereld zijn waardoor de oorlogsdreiging aanzienlijk groter is geworden? Zeker nu VS-president Donald Trump mondiaal hard de trom roert. 

Jarenlang was de beveiliging afdoende met portiers en bewakers die met de waakhond of de auto een rondje deden. Ze kregen later hulp van bewakingscamera’s. Maar tegenwoordig is alles anders. De Eemshaven is kwetsbaar. ,,We zijn niet alleen belangrijk voor Nederland, maar ook voor Europa. De overheid weet heel goed dat wij vitale voorzieningen in de haven hebben”, zegt havenmeester Pieter van der Wal van Groningen Seaports. Hij is medeverantwoordelijk voor de veiligheid in de Eemshaven en de zusterhaven Delfzijl, die samen Groningen Seaports vormen.

Van der Wal zit dan ook regelmatig om tafel met de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), andere overheidsdiensten en TNO om de veiligheid van de haven door te lichten. ,,We hebben ook nauw contact met de kustwacht en de andere grote zeehavens in het land. We moeten het niveau omhoog brengen om de haven veiliger te maken.” 

Een van de maatregelen die Groningen Seaports gaat nemen is een gedeeltelijke afsluiting van de haven om ongenode gasten buiten de deur te houden. En komende zomer wordt in de Eemshaven de grote militaire NAVO-oefening Sandycoast gehouden, waarbij de beveiliging centraal staat met onder meer duikers, mijnen en sonarapparatuur. 

Denk niet dat de Russen de Eemshaven niet op de korrel hebben, want de Groningse haven is ook aan- en afvoerhaven voor (NAVO)legermaterieel. Dat kwam vorig jaar aan het licht toen een legertransportschip militaire voertuigen uitlaadde die terugkwamen van de uitzending in Litouwen. Een Russisch visserschip dat elke veertien dagen vis loste in de Eemshaven, lag pal tegenover het transportschip en werd verdacht van spionage. Dat was voor toenmalig Defensieminister Kajsa Ollongren het sein om ook Russische schepen met voedsel te weren uit de Nederlandse havens. Voedselschepen vielen tot die tijd nog buiten de handelssancties tegen Rusland. 

Een ander voorbeeld. Begin november loste een groot Amerikaans transportschip legervoertuigen uit de VS in de Eemshaven om die via de weg en het spoor door te voeren naar Polen. Een goede oefening omdat de Eemshaven, in tegenstelling tot de Duitse zeehavens, net buiten het bereik van de middellange afstandsraketten van de Russen ligt. Maar naast de Amerikaanse Patriot lag een Chinees transportschip dat onderdelen voor windmolens op zee vervoert. Hoewel Chinese schepen regelmatig de Eemshaven aandoen, controleerden duikers van de marine onder water of spionage-apparatuur was aangebracht.

Maar wat als een Russische onderzeeboot voor de kust van Schiermonnikoog verschijnt en een raket afvuurt op de gasterminal of energiecentrales? ,,Dan hebben we met een heel andere situatie te maken, dan praat je over oorlog”, zegt havenmeester Van der Wal.

Defensie komt dan om de hoek kijken. Om te voorkomen dat een derde van Nederland zonder gas- en stroom komt te zitten zijn deze scenario’s besproken met Defensie.

Komen er dan patriotraketten naar de Eemshaven om die Russische raket uit de lucht te schieten? Zou kunnen, laat Van der Wal doorschemeren. ,,Ik kan niet het achterste van mijn tong laten zien, maar reken maar dat erover nagedacht is.”

Naast fysieke beveiliging is het minstens zo cruciaal dat IT-systemen veilig en betrouwbaar zijn. Regelmatig doen hackers pogingen om in de digitale systemen van Groningen Seaports te komen, zegt Eduard Mulder, IT-manager van Groningen Seaports. ,,Tijdens de open dag voor de viering van ons 50-jarig bestaan in juni 2023 waren er cyberaanvallen op meerdere Nederlandse havens. Vermoedelijk door Russische hackers. Onze website haperde een tijdje. Dat was voor ons een wake-upcall.”

De Eemshaven en Delfzijl slaan met de andere zeehavens van nationaal belang (Rotterdam, Moerdijk, Amsterdam en Vlissingen/ Terneuzen) de handen ineen om cyberaanvallen- en criminaliteit tegen te gaan. In december heeft de Branche Organisatie Zeehavens (BOZ), waaronder deze havens vallen, een aanpak tegen cyberdreigingen vastgelegd. Samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).

In de praktijk komt dit erop neer dat zeehavens onderling informatie uitwisselen over hackpogingen en hoe die tegen te gaan. Daarnaast stimuleert elke haven de samenwerking tussen bedrijven op haar terrein, om het bewustzijn van cyberrisico’s te vergroten. ,,Daar zijn we in de Eemshaven en Delfzijl al mee bezig. We pakken het per keten aan, zoals energie, logistiek en data. Want we moeten ook kunnen vertrouwen op de IT-systemen van klanten en leveranciers van de havenbedrijven. We zijn verplicht die te toetsen”, zegt Eduard Mulder.

Hij wijst op Europese richtlijn (NIS2) om de cyberbeveiliging en weerbaarheid van kritische infrastructuur in havens te verbeteren. Niet alleen Groningen Seaports, maar alle bedrijven in de Eemshaven en in Delfzijl moeten hun veiligheidsmaatregelen herzien en verbeteren. ,,In Nederland voldoen we nog niet aan deze richtlijn, maar we werken er wel hard aan. We hebben de risico’s en kwetsbaarheden van onze systemen in kaart gebracht. Maar de weerbaarheid moet omhoog en er zullen meer maatregelen genomen moeten worden.”

De cruciale vraag is natuurlijk: is de Eemshaven echt veilig? Havenmeester Pieter van Wal buigt voorover zijn bureau en fluistert: ,,Als haven zijn we veilig, maar we mogen niet verslappen. ”